EN-US 
TR-TR 
Geliştirilen fikri ve sınai ürünlerin ticarileştirilmesi, fikri ürün temelli spin-out veya ortak girişim kurmak gibi, fikri ürün üzerinde hak sahibi kişinin ticarileştirme faaliyetini doğrudan yürütebileceği bir yapı üzerine kurulabileceği gibi, Ar-Ge faaliyetleri sonucunda ortaya çıkmış fikri ve sınai ürünün patent başvurusu hakkının üçüncü kişilere devredilmesi suretiyle ürünü ortaya çıkaran kişi veya kurumların fikri ürün üzerindeki haklarının tamamından bir bedel karşılığı vazgeçmesi şeklinde de kurgulanabilir. Lisans sözleşmeleri ise, söz konusu iki alternatif ticarileştirme yöntemine kıyasla daha çok tercih edilen ve lisans veren tarafın hak sahipliğini korumakla birlikte, fikri ürünü ticari gelir elde etmesi ve/veya geliştirmesi amacıyla üçüncü kişilerin erişimine açan bir ticarileştirme modeli oluşturmaktadır. Lisans sözleşmelerinin bir fonksiyonu ise, teknolojik yeterlilik seviyesi yetkinliği ve üzerinde çalışılan teknolojinin niteliğine göre oldukça uzun ve masraflı olabilen bir teknolojinin ürünleşmesi sürecinde, teknoloji üreticilerinin, diğer üreticiler tarafından geliştirilmiş ara-teknolojilerin lisanslarını alarak, işbu süreci kısaltabilmeleri veya maliyet avantajı sağlayabilmeleridir.
Lisans sözleşmesi, lisans verenin, lisans alanın ödemeyi üstlendiği bir bedel karşılığında, lisans alana fikri veya sınai bir hakkı ya da maddi olmayan bir malı kullanma ve ondan yararlanma hakkını veren sözleşmelerdir. Türk Hukukunda söz konusu sözleşmeler, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında düzenlenmiştir. Uygulamada daha çok patent lisans anlaşmaları yapılırken bunun yanı sıra copyright, know-how, teknik yardım, marka lisans anlaşmaları da yapılmaktadır.
Lisans sözleşmelerine konu olan hakkın tanımının doğru olarak yapılması, bu hakkın kullanımında münhasırlık tanınıp tanınmayacağı, kullanımın kapsamına ilişkin ayrıntıların neler olduğu, bu kapsamda zamansal ya da bölgesel sınırlamaların öngörülüp öngörülmediği ve lisans bedelinin ne şekilde düzenleneceği gibi hususların sözleşmede belirtilmesi gerekir.
Lisans münhasır olarak verilecekse sözleşmede açık olarak ifade edilmelidir. Sözleşmede aksi kararlaştırılmadığı müddetçe verilen lisans basit (münhasır olmayan) nitelikte kabul edilir. Basit lisans sözleşmelerinde lisans veren söz konusu fikri mülkiyet hakkını kendi kullanabileceği gibi üçüncü kişilere de söz konusu fikri ve sınai hak üzerinde üçüncü kişilere lisanslar verebilir. Münhasır lisans sözleşmelerinde ise lisans veren, başkasına lisans veremez ve hakkını açıkça saklı tutmadıkça kendisi de anlaşma konusu olan hakkı kullanamaz. Ayrıca aksi sözleşmede kararlaştırılmamışsa münhasır lisans sahibi, üçüncü bir kişi tarafından söz konusu hakka tecavüz edilmesi halinde hak sahibinin açabileceği tüm davaları açabilir. Basit lisans sahibi ise sözleşmede açıkça kararlaştırılmamışsa sınai hakka tecavüz edilmesi durumunda dava açamaz. Söz konusu hakkın sahibine dava açması için bildirimde bulunur. Hak sahibinin, bu talebi kabul etmemesi veya bildirim tarihinden itibaren üç ay içinde talep edilen davayı açmaması hâlinde, lisans alan, yaptığı bildirimi de ekleyerek, kendi adına ve kendi menfaatlerinin gerektirdiği ölçüde dava açabilir.
Lisanslama sözleşmesi kaleme alınırken dikkat edilmesi gereken bir diğer husus ise sözleşmeye bölgesel kısıtlamaların getirilip getirilmediğidir. Eğer sözleşmede kararlaştırılmamışsa lisans, tüm Türkiye’de geçerli olacaktır. Sözleşmede kararlaştırılan münhasır bölge ise bir teşebbüsün anlaşma konusu ürünleri lisansı verilen teknolojiyle üretmesine ve satmasına izin verilen bölgedir. Bununla birlikte, yalnızca belirli bir müşteriye alternatif bir arz kaynağı yaratmak amacıyla, söz konusu bölgede anlaşma konusu ürünlerin üretimi için ikinci bir kişiye lisans verilmesi bu bölgenin münhasırlık niteliğini ortadan kaldırmaz.
Bir diğer önemli husus ise alt lisanslamadır. Lisans alanın, lisans sözleşmesiyle kendisine tanınan yetkiler çerçevesinde başkasına lisans vermesi halinde alt lisanstan söz edilir. Alt lisanslamanın da söz konusu olabilmesi için sözleşmede açık hükmün bulunması gerekmektedir. Lisans alana, alt lisans verme yetkisi tanınmışsa alt lisans alanın yetkileri, lisans alandan geniş olamaz. Yine aynı şekilde normal lisansın geçersizliği veya sona ermesi hali de alt lisansı geçersiz hale getirir.
Lisans sözleşmesinde özenle düzenlenmesi gereken bir diğer konu ise lisans bedelinin ödeme yöntemidir. Uygulamada en çok karşılaşılan ödeme yöntemleri Götürü bedel (“Lump sum fee”) veya Telif hakkı bedeli (“Royalty fee”) dir. Bu iki ödeme yönteminin yanı sıra, özellikle ara teknolojilerin lisanslanmasında karşılaşılan, belirli olayların gerçekleşip gerçekleşmemesine göre artan/azalan veya lisansın verilmesini takip eden yıllarda belirli eşiklerde belirli oranlarda yeniden belirlenen ödeme yöntemleri de bulunmaktadır.
Güvenli bir lisanslama sürecine dahil olmak için ayrıca sözleşmede üretim miktarı ve ürün türlerine ilişkin sınırlama öngörülüp öngörülmediği, alınan teknolojinin geliştirilecek veya üretilecek diğer ürünlerde kullanılmasına ilişkin sınırlamalar olup olmayacağı, ürünün geliştirilip geliştirilmeyeceğine ilişkin yükümlülüklerin de belirlenmesi gerekmektedir. İşbu sözleşmeler sözleşmede öngörülen nedenlerle, ihbarla ve Türk Borçlar Kanunu hükümleri gereği sona erer. Ölüm, ehliyetin kaybı, gaiplik ve iflas gibi durumların sona erme nedeni olup olmayacağı sözleşmeye ve somut olayın şartlarına bakılarak belirlenir.
Sonuç itibariyle, ticarileştirme faaliyetlerinde, lisans sözleşmeleri başkalarının veya daha önce üretilen veya keşfedilen teknolojileri üretmek, geliştirmek veya kullanmak için yasal zeminin sağlanmasında ve güvenli bir teknoloji ticarileşmesi kurgulanmasında önemli bir rol oynamaktadır. Fikri ve sınai ürünlere ilişkin yapılan sözleşmelerde lisanslamanın kapsam ve koşulları, hak sahibinin ticari hedefleri ile örtüşecek şekilde münhasırlık, alt-lisanslama, coğrafi kısıtlar, ödeme planı gibi hususların düzenlenmesiyle oluşturulmalıdır.
Kaynakça
Beceni, Y. (2010) Üniversitelerden Teknoloji Transfer Süreçlerinde Lisanslama ve Sözleşme Yönetimi http://www.teknolojitransferi.gov.tr/TeknolojiTransferPlatformu/resources/temp/55316AA0-37FC-4ABC-AFFE-1A43C55F4562.pdf;jsessionid=35F239EA1A851F5A8B35A760CDA27FA4
Gözlükaya, F. Teknoloji Transferlerine İlişkin Rekabet.
https://www.rekabet.gov.tr/Dosya/uzmanlik-tezleri/73-pdf
Rastogi, P. (2014) Licensing And Technology Transfer: A Glance On Indian Scenario.
Suluk, C. (2018) Fikri Mülkiyet Hukuku.
Tiryakioğlu, M. (2011) Teknoloji Transferi, Teknoloji Yoksulluğu mu?, SBF Dergisi, Cilt 66, s.169-199.
Yazar: Ezgi Ceren Aydoğmuş
