Avrupa Birliği Yaptırımları: İhracatla İlgili Kısıtlamalar ve AB Limanlarına Erişime Getirilen Kısıtlamalar Hakkında Sık Sorulan Sorular

Avrupa Konseyi (“Konsey”) tarafından, 12 Ekim 2022 tarihinde Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik askeri saldırganlığının ardından kabul edilen yaptırımlarla ilgili çift kullanımlı ürünler ile ileri teknoloji ürünlerinin ihracatı ve AB limanlarına erişim ile ilgili Sık Sorulan Sorular (“SSS”) yayımlanmıştır.

SSS ile, Yaptırım Yönetmeliği ve AB Çift Kullanım Tüzüğü Ek I’de tanımlanan çift kullanımlı mallar ve teknolojilerle ilgili ihracat kısıtlamalarının kapsamı genişletilmiştir. Askeri sektör için belirtilen ürünlerin ihracatı 2014 yılından itibaren yasak olmakla beraber artık ilgili yasağın, sınırlı muafiyet ve istisnalar ile sivil nihai kullanıcılar ve kullanımlar için de geçerli olacağı belirtilmiştir. Ek olarak Komisyon, Yaptırım Yönetmeliği ile Rusya’nın askeri ve teknolojik kapasitesinin gelişimini sınırlandırmak için ileri teknoloji ürünlerinin ihracatını da yasaklayacağını vurgulamıştır. Ayrıca, daha sıkı yaptırımların uygulanacağı Rusya’nın savunma ve sanayi üssüne bağlı kuruluşları tanımladığını belirtmiştir. Daha önce açıklanan AB yaptırımlarında olduğu gibi ihracat kısıtlamalarının belirtilen ürünlerin satışı, tedariki, transferi ve ihracatının yanı sıra aracılık hizmetlerine teknik ve mali yardımı da kapsadığı belirtilmiştir.

AB Çift Kullanım Tüzüğü Ek I kapsamındaki ürünlere ve ileri teknoloji ürünlerine uygulanan ihracat kısıtlamalarının yasaklar şeklinde olduğu ifade edilmiştir. Yaptırım Yönetmeliği’nin 2(3) ve 2a(3) maddelerinin, belirli koşulların yerine getirilmesi şartıyla ihracat kısıtlamalarına sağladığı altı sınırlı muafiyetin aşağıdaki gibi olduğu belirtilmiştir:

• Doğal afetler, insani amaçlar, sağlıkla ilgili acil durumlar, insan sağlığı ve güvenliği üzerinde önemli bir etkisi olması muhtemel bir olayın acil olarak önlenmesini;
• Tıp ve eczacılık ürünlerinin ihracatını;
• Medya tarafından kullanılmak üzere kullanılan geçici ekipman ihracatını;
• Yazılım güncellemesi ürünlerinin ihracatını;
• Tüketici tarafından kullanılan iletişim cihazlarının ihracatını;
• Rusya’ya seyahat eden gerçek kişilerin veya onlarla seyahat eden birinci dereceden aile üyelerinin kişisel eşyalarını, bu kişilere ait olan ev eşyalarını, satış amacı olmayan taşıtları ve ticaret ürünlerini kapsamaktadır.

Belirtilen muafiyet ve istisnaların, Rusya’nın savunma ve sanayi üssüne bağlı kişi ve kuruluşlara ihracatı için uygulanamayacağı belirtilmiştir. Bu nedenle, ilgili ürünlerin nihai kullanıcı olarak sivil bir tesise yönelik olduğu durumlarda, ürünlerin askeri bir kullanıma veya nihai kullanıcıya yönlendirilebileceğine inanmak için makul sebepler olmadığı sürece muafiyet uygulanabileceği ifade edilmiştir. Ek olarak, ilgili muafiyet ve istisnaların, hükümetler arası iş birliğine yönelik uzay programları olmadığı sürece; enerji sektörü, havacılık ve uzay endüstrisi sektörleriyle ilgili ürünlerin ihracatı için de geçerli olmadığı belirtilmiştir.

Konsey, AB Çift Kullanım Tüzüğü Ek I’de listelenen çift kullanımlı ürünler ve Ek VII’de listelenen ileri teknoloji ürünlerine yönelik potansiyel ihracatlarla ilgili olarak aşağıdaki sürecin geçerli olduğunu belirtmiştir:

-İlgili nihai kullanımın, Yaptırımlar Yönetmeliği Madde 2(3)’te listelenen muafiyetler kapsamına giriyorsa ihracatçının Yaptırımlar Yönetmeliği’ne göre izin almasının gerek olmadığı belirtilmekle birlikte, ihracatçının gümrük beyannamesinde ilgili ürünlerin muafiyet kapsamında ihraç edildiğini beyan etmesinin gerekli olduğu ifade edilmiştir. Ulusal yetkili makamların, tedbirlerin atlatılması riskini önlemek için muafiyetlerin kullanımını denetleyecekleri de belirtilmiştir.

-İlgili nihai kullanımın, Yaptırım Yönetmeliği Madde 2(4)’te listelenen sekiz faaliyetten herhangi birinin kapsamına girmesi durumunda ise, ihracatçının izin için başvurması gerektiği ve ikamet ettiği ya da yerleşik olduğu üye devletin yetkili makamı tarafından durum bazında değerlendirme yapılacağı da ifade edilmiştir.

Konsey, Yaptırım Yönetmeliği’nin 2021/821 sayılı AB Çift Kullanım Tüzüğü ile paralel olarak uygulanacağını, bu yüzden ihracatçıların her iki düzenlemeye de uyması gerektiğinin altını çizmiştir. Bu kapsamda, çift kullanımlı ürünlerin ihracatı için AB İkili Kullanımlı Tüzüğü kapsamında bir lisans gerekebileceği gibi, Yaptırım Yönetmeliği kapsamında bir yaptırımın da geçerli olabileceği ifade edilmiştir. Şüpheli bir durumda, ihracatçının ikamet ettiği veya yerleşik olduğu üye devletin yetkili makamı ile iletişime geçilmesi gerektiği belirtilmiştir. Yetkili makama yapılan bildirim ve lisans talebinin elektronik yollarla yapılması gerektiği ifade edilmiştir. Yaptırım Yönetmeliği Ek IX’te, bildirim ve izin taleplerinin içerdiği zorunlu unsurların bulunduğu ve ihracatçıların bu formları kullanması gerektiği belirtilmiştir.

Yaptırım Yönetmeliği’nin 2(4) ve 2a(4) maddeleri, yetkili makamdan bir izin talep edilmesi gereken durumlara sekiz istisna getirmiş, ilgili lisans alınana kadar, ürünün ihracının yasaklandığı belirtilmiştir. İstisnaların ürünün ihracatının planladığı aşağıdaki durumları kapsadığı belirtilmiştir:

• Avrupa Birliği, üye devletlerin hükümetleri ve Rusya hükümeti arasında tamamen sivil konularda iş birliği;
• Uzay programlarında hükümetler arası iş birliği;
• Özellikle araştırma ve geliştirme alanında sivil nükleer işletmelerin işletilmesi, bakımı, güvenliği;
• Deniz güvenliği;
• Kamu tarafından kontrol edilen veya %50’den fazlası kamu mülkiyetine sahip bir kuruluşun mülkü olmayan sivil elektronik iletişim ağları;
• Bir üye devletin veya bir ortak ülkenin kanunlarına göre kurulmuş ve bir tüzel kişi tarafından sahip olunan kuruluşların münhasır kullanımı;
• Delegasyonlar, elçilikler ve misyonlar dahil; birliğin, üye devletlerin ve ortak ülkelerin diplomatik temsilcilikleri;
• Rusya hükümeti ve bu hükümet tarafından doğrudan veya dolaylı olarak kontrol edilen teşebbüsler hariç; Rusya’daki gerçek ve tüzel kişiler, kuruluşlar için siber güvenlik ve bilgi güvenliğini sağlamak.

İhracatçının 1 Mayıs 2022’den önce izin talep etmesi koşuluyla, 26 Şubat 2022’den önce Rusya ile üye devletler arasında çift kullanımlı ürünler ve ileri teknoloji ürünlerinin ihracatı için imzalanan sözleşmelerin ifasına izin verilebileceği ifade edilmiştir. İzin verilene kadar, yeni yaptırımlar kapsamındaki ürünlerin ihracatının yasaklandığı belirtilmiştir. Ek olarak bahsedilen ihracatın; havacılık, uzay endüstrisi ve enerji sektörüne yönelik olması durumunda ulusal yetkili makamlar tarafından izin verilmeyeceği de belirtilmiştir. Sözleşme doğrudan Yaptırımlar Yönetmeliği Ek IV’te listelenen bir kişi veya kuruluşla yapılmışsa, ulusal yetkili makamların sözleşmenin yürütülmesine ancak ilgili ürünlerin; insan sağlığı, güvenliği ve çevre üzerinde ciddi bir etkisi olması muhtemel bir olayın acil olarak önlenmesi için gerekli olması halinde izin verileceği belirtilmiştir.

Bir diğer SSS ile, AB Konsey Tüzüğü Madde 3ea’nın, 24 Şubat 2022’den sonra tescilini Rus bayrağına ya da başka bir devletin bayrağına veya siciline değiştiren gemiler de dahil olmak üzere tüm Rus bayraklı gemileri kapsadığı belirtilmiştir. Bu nedenle, Rus bayrağı altında seyreden mürettebatsız tekne kiralayan gemi kiracısının, 24 Şubat’tan sonra kendi AB üye devleti bayrağına veya başka bir bayrağa geri dönmesi halinde, Rus bayrağını taşıyor olarak kabul edileceği ve AB limanlarına erişim yasağına tabi olacağı belirtilmiştir. Ayrıca ilgili düzenleme, 8 Nisan 2023 tarihinden itibaren geminin bayrak devletinden bağımsız olarak, Rusya Denizcilik Sicili tarafından onaylanmış herhangi bir geminin AB limanlarına erişimini de yasaklayacağı ifade edilmiştir.

Son olarak, AB Konsey Tüzüğü’nün 3ea(1) Maddesi uyarınca; 9 Nisan 2022 tarihinden itibaren, geminin yardıma ihtiyacı olduğu ve sığınacak bir yer aradığı ya da deniz güvenliği için acil bir liman çağrısı olduğu durumlar haricinde, Rusya bayrağı altında kayıtlı herhangi bir geminin Avrupa Birliği topraklarındaki limanlara erişiminin yasaklandığı belirtilmiştir. Geminin Rusya bayrağı altında kayıtlı olmaması ya da AB Konsey Tüzüğü’nün 3ea(4) ve 3ea(5) maddelerinde belirtilen özel koşullar altında limana girmesine izin verilmesi durumunda limana kabul edilmesi gerektiği ve AB Konsey Tüzüğü 269/2014 kapsamında tanımlanmış bir kişi ya da kuruluşa ait ise gemiye el konulması gerektiği belirtilmiştir.

Şafak Herdem, Elif Ergenekon