EN 
TR 
Enerjinin üretimi veya ithalatı kadar, ithal edilen veya üretilen enerjinin de serbest piyasa koşulları altında pazarlanması büyük bir önem arz etmektedir. Türkiye enerji sektörünün rekabete açılması ve tamamen serbestleşmesi yönünde gerek yasal, gerekse mali yönden birçok adım atılmaktadır. Özellikle doğalgaz ve elektrik piyasası faaliyetlerinde özel hukuk tüzel kişilerinin paylarının artırılması, başta dağıtım olmak üzere diğer birçok piyasa faaliyetinde kamu tüzel kişilerinin özelleştirilmesi, lisanssız elektrik üretiminde yaşanan gelişmeler enerji piyasasının serbestleşmesinde önemli rol oynamaktadır.
Elektrik ve Doğalgaz Piyasalarında Tedarik Koşulları
Enerjinin toptan ve perakende satışı faaliyeti, tedarik lisansı çerçevesinde mevzuatın öngördüğü koşulları taşıyan kişilerce yürütülebilir. Gerek doğalgaz piyasasında, gerekse elektrik piyasasında enerjinin tedariki özel hukuk tüzel kişileri tarafından yerine getirilmektedir. Tedarik lisansının alınması süreci yeni mevzuatla hızlandırılmış olsa da, bu süreçte ve başvuru öncesinde dikkat edilmesi gereken özellikle bu piyasa faaliyetini yürütecek olan şirketin türü, şirket ana sözleşmelerinde yer alması gereken hususlar, şirketin asgari sermayesinin yine mevzuatta belirtilen asgari sermaye olması ve gerek lisans başvurusunda, gerekse lisansın süresinin uzatılmasında kanun ve yönetmelik tarafından belirlenen sürelerin göz önünde bulundurulması gibi hususlardır. Bu bağlamda şirketin, mevzuatın öngördüğü asgari sermayeye ulaşmamış ise şirketin sermaye artırımı yoluna gitmesi dahi gerekebilir. Bu durumda Türk Ticaret Kanunu'nun öngördüğü koşullar ve usuller gündeme gelecektir.
Tüm bu ön koşulları sağlayan şirketin lisans başvurusunu sonuçlandırmasının ardından, piyasa faaliyetini yürütmesi sırasında da bazı yükümlülükleri yerine getirmesi gerekiyor. Doğalgaz piyasasında mevzuat bir yandan tedarikçinin, yeterli depolama kapasitesine sahip olduğunu ispatlama yükümlülüğünü getirirken, bir yandan da lisans sahibi şirketin satış yapabileceği miktarın EPDK tarafından her yıl belirlenen miktarı geçemeyeceğini düzenlemektedir. Bu koşullar altında tedarik lisansı sahibi, serbest tüketicilere, dağıtım şirketlerine, ihracatçı şirketlere ve diğer toptan satış şirketlerine satış yapabilecektir.
Elektrik piyasası incelendiğinde ise, üretim şirketleri ile tedarik lisansı sahibi kamu veya özel hukuk tüzel kişileri ilgili lisansa sahip oldukları takdirde serbest tüketicilere toptan veya perakende elektrik enerjisi satışı ve diğer lisans sahipleriyle elektrik enerjisi ve/veya kapasitesi ticareti yapabildikleri görülür. Burada da doğalgaz piyasasında olduğu gibi piyasa kısıtı bulunmaktadır.
İthal Edilen Doğalgazın Pazarlanması
Türkiye'de doğalgaz üretimi sınırlı ancak doğalgaz talebi oldukça fazla olduğundan, doğalgazın yurt dışında değişik ülkelerden ithal edilerek yurt içinde pazarlanması söz konusu olmaktadır. Burada gündeme gelecek soru, sıvılaştırılmış doğalgaz ("LNG") şeklinde veya boru hattı yoluyla gazın ithal edilmesi ve yurt içinde bu gazın nasıl piyasaya sunulacağıdır. Gerek mevzuatta LNG ithalatı için bazı koşulların hafifletildiği, gerekse LNG'nin doğalgaza alternatif olarak daha güvenilir ve daha temiz olduğu ve depolama kolaylıkları dikkate alındığı takdirde, LNG ticaretinin geliştirilmesinin önemi fark edilecektir.
Türk ve Avrupa Birliği Hukuku'nda Serbest Tüketici Kavramı
Serbest tüketici kavramı Türkiye elektrik piyasasına ilk olarak 2001 yılında yürürlüğe girmiş olan 4628 Sayılı Elektrik Kanunu ile girmiştir. Avrupa Birliği'nde, yukarıda ifade ettiğimiz elektrik piyasasının rekabete açılma süreci kapsamında, serbest tüketici kavramı ilk olarak 96/92 EC sayılı yönergede kullanılmıştır ve bu yönergede serbest tüketici olmanın koşulları düzenlenmiştir.
Serbest tüketici, ilgili mevzuatta yer alan tanımına göre Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından belirlenen elektrik enerjisi miktarından daha fazla tüketimde bulunması veya iletim sistemine doğrudan bağlı olması nedeniyle tedarikçisini seçme serbestisine sahip gerçek veya tüzel kişidir. Elektrik Piyasası Kanunu'nda serbest tüketici olabilmek için her yıl 31 Ocak tarihinde kadar Kurul tarafından belirlenen limitin üzerinde elektrik enerjisi tüketimi yapmak koşulu bulunmaktadır.
Dolayısıyla serbest tüketici,
Kurul tarafından belirlenen elektrik enerjisi miktarının (serbest tüketici limiti) üzerinde elektrik tüketiminde bulunan veya
İletim sistemine doğrudan bağlantılı olması nedeniyle tedarikçisini serbestçe seçebilen gerçek veya tüzel kişidir.
Benzer şekilde doğalgaz piyasasında da serbest tüketici, belirli bir limitin üzerinde doğalgaz satın alan tüketicileri ifade etmektedir.
Serbest Tüketici Limiti
Elektrik piyasasında serbest tüketici limiti her yıl ocak ayında Kurul tarafından yayınlanmakta olup, bu limit 2014 yılında 4500 KW olarak belirlenmiştir. Bu oran, 96/92/EC numaralı yönergede belirtilen sürelerde düşürülecek şekilde 40 GW olarak belirlenmiştir. Böylece, daha çok sayıda serbest tüketicinin olması amaçlanmıştır. Bu yönerge ile belirtilen limitler, Avrupa Birliği'nin 2003/54 EC sayılı yönergesi ile tamamen kaldırılmış ve 2004 yılında konut dışı tüketiciler ve 2007 yılında ise tüm tüketiciler tedarikçilerini seçme serbestisine kavuşmuştur. Böylelikle Avrupa Birliği'nde elektrik piyasası büyük bir oranda rekabete açılmıştır.
İlgili mevzuat hükümlerince, bir önceki takvim yılında tüketimi bu limitin serbest tüketici, yeniden bu limite ulaşıncaya kadar yeni ikili anlaşmaya giremez, mevcut ikili anlaşmasının süresini uzatamaz ve ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde elektrik enerjisi satın alır. Bu limitin 2015 yılında tamamen kaldırılması ise gerek serbest tüketici açısından, gerekse tedarikçi açısından bu limitin altında kalma halinde oluşması olası bu durumu önleyecektir.
Serbest tüketici limitinin sıfırlanması, tüm tüketicilerin herhangi bir fark gözetilmeksizin tedarikçilerini serbestçe seçebilmeleri ve tedarikçilerin de aralarında rekabetin artacağı anlamına gelmektedir. İlgili mevzuata göre de, serbest tüketicinin kendi tedarikçisini seçebilme serbestisine hiçbir surette müdahale edilemez. Dolayısı ile, tüketici, kendi bölgesinde olmayan bir tedarikçiden de elektrik enerjisini satın alabilecektir.
Serbest tüketici limitinin düşürülmesi, doğalgaz piyasası açısından da hedeflenen bir husustur. Doğalgaz piyasasında Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu'nun 26.12.2013 tarihli kararına göre 1.1.2014 tarihi itibarıyla konut haricindeki tüm tüketiciler serbest tüketici statüsünde sayılmış olup, konut tüketicilerinde bu sınır 100.000 metreküp olarak belirlenmiştir.
Tedarikçi Şirketleri Açısından Serbest Tüketici Limitinin Düşürülmesi
Serbest tüketici limitinin düşürülmesi, tedarikçi açısından bakıldığında yukarıda da belirtildiği üzere, elektrik piyasasında rekabetin artmasını sağlayacaktır. Halihazırda Türkiye elektrik ve doğalgaz piyasasında çok sayıda tedarikçi şirket yer almaktadır. Bu şirketler, mevzuattaki sınırlamalar gereğince şu anda yalnızca ticari amaçlı tüketicilere satış yapabilmektedir. Elektrik piyasasında serbest tüketici limitinin kaldırılmasıyla tüm tüketiciler bu şirketlerin hedef kitlesi haline gelecektir. Doğalgaz piyasasında ise bu limitin konut harici tüketiciler açısından kaldırılması da doğalgaz piyasasının rekabete açılması açısından önemli bir gelişme olarak görülebilir. Her ne kadar tüketici tedarikçisini belirlemekte serbest ise de, belli başlı bazı tedarikçilere yönelmesi söz konusu olabilecektir. Bu durumda da tedarikçilerin sundukları hizmetin kalitesini, tüketicilerin memnuniyetini ön planda tutma ve talebin tamamını zamanında karşılama yoluna gitmeleri gerekecektir.
Ayrıca gündeme gelebilecek bir başka soru ise, tüketicinin satın aldığı elektrik enerjisinin tedariki hizmetinin kalitesinde bir değişiklik veya sorun olduğu takdirde tüketicinin taleplerini kime yönelteceği hususudur. Bu kapsamda, taraflar arasındaki ikili anlaşma önem kazanmaktadır.
Sonuç olarak her halde, enerji piyasasında gerçekleşen yasal gelişmeler sayesinde, enerji piyasasının rekabete açılması amacına her geçen yıl biraz daha yaklaşılmaktadır.
