EN 
TR 
Savunma sanayi alanındaki en büyük aktör konumunda olan Amerika Birleşik Devletleri (‘ABD’) geliştirdiği teknolojilerin sadece ulusal güvenliği ve stratejileriyle uyumlu olduğunu değerlendirdiği hallerde üçüncü ülkelerin erişimine açılmasını sağlamak amacıyla ihracat düzenlemelerini etkin bir şekilde kullanmaktadır. Savunma sanayii üreticilerini doğrudan ilgilendiren düzenleme ITAR (International Traffic in Arms Regulation) olsa dahi, öncelikli amacı sivil alanlarda kullanılmak olmakla birlikte askeri amaçlar için de değerlendirilebilecek, çifte kullanıma konu, ürün ve teknolojilerin ihracatına ilişkin düzenlemeler de ülkemizin savunma sanayii başta olmak üzere ABD menşeli bileşenler içeren teknoloji üreten ve geliştiren şirketleri için önem taşımaktadır.
Stratejik öncelik olduğu değerlendirilen orta ve ileri teknoloji ürünlerin yerlileştirilmesi konusunda adımlar atan Türk savunma sanayii şirketlerinin, kapsamı biyolojik, kimyasal, sivil havacılık ve daha birçok alanı kapsayacak şekilde geniş bir ürün ve teknoloji yelpazesi üzerine kurgulanan EAR düzenlemelerinin farkında olması ve uyum gerektiren noktalarda gerekli özeni göstermesi, belirlenen hedeflere ulaşılması yolunda önem taşımaktadır. Bu makale kapsamında EAR’ın ne olduğu ve Türk şirketleri hangi koşullarda, nasıl etkileyebileceğine dair bir özet sunulacaktır.
EAR Nedir ve Kapsamına Neler Girer?
EAR (Export Administration Regulation) ABD’de Federal Düzenlemeler Kanunu’nda (Code of Federal Regulations – CFR) yer alan ve ABD Ticaret Bakanlığı’na (US Department of Commerce) bağlı Sanayi ve Güvenlik Bürosu (Bureau of Industry and Security – ‘BIS’) tarafından uygulanan bir ihracat rejimi kurallar bütünüdür.
Her ne kadar EAR bu şekilde kolaylıkla tanımlanabiliyorsa da kapsamı ve gereklilikleri son derece detaylı ve her bir ticari ilişkinin kendi özelinde değerlendirilmesini gerektirecek karmaşık bir yapıya sahiptir. Zira EAR madde 730.3’te de düzenlendiği üzere, kontrolü münhasıran farklı bir ABD otoritesine bırakılmamış veya EAR’ın kapsamına ilişkin istisnaların düzenlendiği 734.3. maddesinin b fıkrasınca EAR’ın uygulanmayacağı belirtilmemiş kontrole tabi her türlü malzemenin ihracatı (export), yeniden ihracatı (re-export) veya devrinde (re-transfer) EAR hükümleri uygulama alanı bulacaktır. Bu sebeple tamamen sivil kullanıma yönelik ürün ve teknolojilerin yanı sıra hem sivil hem askeri özellik taşıyan (çift kullanım-dual use), terörizm ya da potansiyel kitle imha silahlarıyla alakalı uygulamalarda kullanılabilecek veya tamamen askeri amaçla kullanılıp ITAR kapsamına sokulmamış ürünler bakımından EAR düzenlemelerine başvurulur.
EAR’ın kapsamı ABD menşeli ürün ve teknolojilerin herhangi bir şekilde, ABD’nin onayı alınmaksızın, askeri veya ABD ulusal çıkarlarına zarar verebilecek bir amaçla kullanımını engellemek amacıyla geniş tutulmuştur. Bu kapsamda EAR’ın 734.3. maddesi şu şekilde düzenlenmiştir; “Sayılanlarla sınırlı olmamak üzere, dış ticaret serbest bölgeleri de dahil olmak üzere ABD’deki ve ABD üzerinden transit geçen tüm malzemeler, nerede bulunursa bulunsun ABD menşeli tüm malzemeler, kontrole tabi ABD menşeli yabancı yapımı emtia, ABD menşeli yazılım ve teknoloji içeren malzemeler EAR kapsamına sokulabilmektedir”. Aşağıda açıklandığı üzere, EAR kapsamındaki ürün ve teknolojilerin sıralandığı ve kodlandığı bir liste olmakla birlikte, EAR’ın düzenlendiği amaçlar doğrultusunda, liste dışı ürünleri dahi kapsayacak bir düzenlemeye gidilmiştir.
EAR’a tabi malzemelerin netleştirilmesi adına düzenlemenin 774. maddesinde Ticari Kontrol Listesi’ne (the Commerce Control List – ‘CCL’) yer verilmiştir. Bu liste tarafından sayılan 10 farklı kategori[1] içerisinde olan malzemeler EAR kapsamında kabul edilmelidir. Liste kapsamındaki malzemelere ECCN (Export Control Classification Number) diye tabir edilen bir sınıflandırma numarası tahsis edilmiştir. Listede yer almayıp yine de EAR kontrolüne tabi olan malzemeler ise EAR99 başlığı altında değerlendirilecektir.
EAR kontrolünde bir işlem tesis eden kimselerin öncelikle ihracat veya yeniden ihracat etmek istedikleri ürünün ECCN kodunu kontrol etmeleri gerekmektedir. CCL’de ECCN kapsamında tanımlanan malzemeler için hangi koşulda lisans alınması gerektiği açıklığa kavuşturulmuştur. İlgili listeye dahil edilmemiş ürün ve teknolojiler için uygulanan EAR99 ise daha ziyade düşük teknoloji ürünlerden oluştuğundan genelde ihracatı veya yeniden ihracatı lisansa tabi değildir. Lakin varış yeri ve nihai kullanım amacı gibi etkenlere bağlı olarak bu kapsamdaki işlemler için de lisans edinilmesi gerekebilir.
Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer husus 734.2. maddenin 3. fıkrasında belirtildiği üzere bir malzemenin yahut faaliyetin EAR kapsamına sokulmuş olmasının mutlak olarak lisans gereksinime ilişkin hükümlerin uygulama alanı bulacağı anlamına gelmemesidir. Bu tür yükümlülükler ancak EAR hükümlerince düzenleme bulunduğu takdirde söz konusu olacaktır. Öte yandan bir malzemenin EAR kapsamında olması her zaman onun ayrıca başka bir düzenlemenin kapsamında olmadığı anlamına gelmeyeceğinden, diğer ilgili düzenlemeler açısından birtakım yükümlülükler doğabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
EAR Ne Gibi Yükümlülükler Getirebilir?
EAR’ın 736.1. maddesi uyarınca açıkça şart koyulmadıkça EAR kontrolündeki ürünlere dair işlemler bir lisans ya da yetki belgesi olmaksızın yapılabilir. Bu noktada 736.2’de düzenleme bulan genel yasaklar ve uygulanabilirliğinin incelenmesi gerekmektedir.
Genel yasaklar 10 ayrı maddeden oluşmakta olup uygulanıp uygulanmayacakları beş ana kriter üzerinden değerlendirilir: malzemenin CCL’de sınıflandırılması, ihracat veya yeniden ihracatın son varış noktası, nihai kullanıcı, nihai kullanım ve kapsam. Genel yasak kapsamındaki ihracat, yeniden ihracat ve diğer aktiviteler kural olarak BIS’ten gerekli lisans alınmadıkça gerçekleştirilememektedir.
- 1. Kontrole Tabi Ürünlerin Belirli Ülkelere İhracatı ya da Yeniden İhracatı
Malzeme ilgili ECCN kapsamında bir sebeple kontrole tabi ise ve EAR 738[2]’de düzenlenen ülke çizelgesine göre varış noktasına yapılacak ihracatlar lisans gerektiriyorsa gerekli lisans alınmadan ihracat gerçekleştirmek mümkün olmamaktadır. Yine bu kapsamda ABD menşeli ürünlerin yeniden ihracatı da lisans olmaksızın gerçekleştirilememektedir.
- 2. ABD Menşeli Bileşen İçeren Ürünlerin İhracatı ya da Yeniden İhracatı
ABD menşeli bir bileşen içeren üçüncü ülke üretimi teknolojilerin EAR kapsamında değerIendirilip değerlendirilmeyeceği, ABD menşeli bileşenin, ürün içindeki payının oranına (‘eser miktar’) bakılarak karar verilir. Bu düzenleme kapsamında belirtilen eser miktar varış noktasına göre değişmektedir. Çoğu varış noktası için yabancı yapımı bir ürünün değerinin %25’i oranında veya daha fazla ABD menşeli bileşen, yazılım veya teknoloji içermesi onu lisansa tabi hale getirecektir. Öte yandan bu oranın değişebildiği, örneğin varış noktası Suriye olduğu takdirde oranın tamamlanmış eserin toplam değerinin %10’una düşebileceği de unutulmamalıdır.
- 3. ABD Menşeli Teknoloji veya Yazılımlar Aracılığıyla Üretilen Yabancı Yapımı Ürünlerin İhracatı ya da Yeniden İhracatı Yasağı
Bu takdirde kullanılan ABD menşeli teknoloji veya yazılımlar lisansa ya da ulusal güvenlik kapsamında bir denetime tabiyse belirli ülkelere lisans edinmeksizin ihracatı ya da yeniden ihracatı mümkün olmayacaktır.
- 4. Yasaklanmış Faaliyetlere Girişme Yasağı
Düzenleme kapsamında işlem tesis eden kişiler EAR’ın 766. Maddesi kapsamında ABD otoritelerince düzenlenen idari usullere ve kararlara uyumlu hareket etmekle sorumludurlar.
- 5. Yasaklı Nihai Kullanım için veya Yasaklı Nihai Kullanıcılara İhracat/Yeniden İhracat
EAR’a tabi bir malzemenin, ilgili hükümlerce yasaklanan bir nihai kullanım için veya yasaklı bir nihai kullanıma bilerek lisans edinmeksizin ihracat veya yeniden ihracat gerçekleştirmek bu maddenin ihlaline yol açacaktır.
- 6. Ambargo Uygulanan Bölgelere İhracat veya Yeniden İhracat Yasağı
Lisans olmaksızın Küba, İran, Suriye gibi ABD tarafından ambargo veya diğer türlü bir kontrol programına tabi tutulan ülkelere EAR’a tabi bir malzemenin ihracatı ya da yeniden ihracatı ancak lisans alınması suretiyle mümkün olabilir.
- 7. Silahlanma Hareketlerinin Desteklenmesi Yasağı
Bu kapsamdaki yasak, ilgili mevzuatta tanımlandığı şekliyle ABD kişileri (US Person) açısından sınırlamalar getirmekte olup yabancı kimseler açısından düzenleme içermemektedir.
- 8. Transit Yasağı
EAR’a tabi bir malzemenin lisans veya diğer bir yetki belgesiyle müsaade edilmedikçe düzenlemede sayılan Ermenistan, Belarus, Kamboçya, Küba, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Laos, Moğolistan, Kuzey Kore, Rusya, Tacikistan, Türkmenistan, Ukrayna, Özbekistan veya Vietnam gibi ülkeler üzerinden ihracatı veya yeniden ihracatı yasaklanmıştır.
- 9. Düzenleme veya Şartların İhlali Yasağı
EAR kapsamındaki düzenlemelerin yanı sıra EAR kapsamında tesis edilen lisansın hüküm ve koşulları ihlal edilmemelidir.
- 10. İhlalin Gerçekleştiği Yahut Gerçekleşmek Üzere Olduğu Bilinen İşlemlere Kalkışma Yasağı
EAR veya dayandığı diğer mevzuatın ihlal edildiği veya ihlal edilme niyetinde olduğu bilgisi edinildiği durumda EAR kapsamında ihracatı gerçekleştirilmiş veya gerçekleştirilmek üzere olan bir malzemenin tamamı veya bir kısmı satılamaz, devredilemez, ihracat ya da yeniden ihracat gerçekleştirilemez, finanse edilemez, depolanamaz, kullanılamaz, kiralanamaz, iletilemez. Keza askıya alınan veya geri alınan bir lisansa dayanarak işlem tesis edilemeyecektir.
ABD’nin özellikle aslen ticari amaçla değerlendirilebilecek olup askeri amaca da hizmet edebilecek malzemelerin ihracatını denetleyebilmek adına başvurduğu EAR oldukça geniş kapsamlı ve karmaşık bir düzenleme olması sebebiyle, kapsamına giren ticari faaliyetlere katılan kimselerce dikkatli bir şekilde incelenmelidir. Zira EAR yükümlülüklerinin ihlali hem idari hem de cezai yaptırımların uygulanmasına sonuç verebilmektedir. Sadece 2017 yılında bu çerçevede 52 idari davada 692.296.500 milyon dolar tutarında idari para cezası kesilmiş; 31 birey ve işletme çeşitli para ve hapis cezalarına maruz kalmıştır[3].
Yazarlar: Kaan Erdoğan, Şafak Herdem
[1]Nükleer ve türevleri; maddeler, kimyasallar, mikroorganizmalar ve toksinler; işlenmiş maddeler; elektronikler; bilgisayarlar; telekomünikasyon; bilgi güvenliği; sensörler ve lazerler; navigasyon ve havacılık elektroniği; donanma; havacılık ve sevk olmak üzere 10 farklı başlık altında sistem, ekipman ve bileşenler; test, muayene ve üretim ekipmanları; madde; malzeme; yazılım ve teknoloji şeklinde 5 farklı ürün grubu incelenmektedir.
[2]EAR’ın ülke çizelgesine dair ekine takip eden linkten ulaşılabilir: https://www.bis.doc.gov/index.php/documents/regulations-docs/2253-supplement-no-1-to-part-738-commerce-country-chart/file (erişim tarihi: 23.5.2019)
[3]Metinde bahsi geçen veriler ABD’nin yetkili devlet otoritesinin internet sitesi üzerinden sağlanmıştır: https://www.bis.doc.gov/index.php/enforcement/oee/penalties (erişim tarihi: 23.5.2019)
