İhracat Kontrolü ve Uyum: Avrupa Birliği’nden Çoklu Kullanım Mal ve Teknolojilerinin İhracatına İlişkin Siber Gözetim Mallarını Hedef Alan Geliştirilmiş Kurallar

10 Mayıs 2021 tarihinde, Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi (“Konsey”) tarafından yapılan resmi açıklama uyarınca, Avrupa Birliği (“AB/Birlik”), özellikle siber gözetim araçları gibi hassas çoklu kullanım mallar ve teknolojiler için ihracat kontrollerine ilişkin mevcut düzenlemesini geliştirmek suretiyle düzenlemelerde değişikliğe gitmiştir. Aynı tarihte Konsey tarafından kabul edilen yeni yönetmelik ile (“Yönetmelik”) ile çoklu kullanımlı ürünlerin ihracatı, gümrük komisyonculuğu, teknik yardım, transit ve transferinin kontrolü için mevcut AB sisteminin çağdaşlaştırıldığı da belirtilmiştir.

Yeni Düzenlemeye İlişkin Detaylar

Yönetmelik ile, çoklu kullanımlı malların (‘dual-use’) ihracat, gümrük komisyonculuğu, teknik yardım, transit ve transferinin kontrolü için bir Birlik rejiminin kurulmasının esaslı amaç olduğu belirtilmiştir. Bu çerçevede, Yönetmelik, hem sivil hem de askeri uygulamalarda kullanılabilen mallar, yazılımlar ve teknolojileri kapsamına almaktadır. Yönetmelik, çoklu kullanımlı malları, hem sivil hem de askeri amaçlarla kullanılabilen yazılım ve teknoloji dahil olmak üzere nükleer, kimyasal veya biyolojik silahların veya bunların hem patlayıcı olmayan kullanımlar için kullanılabilecek hem de nükleer silahların veya diğer nükleer patlayıcı cihazların imalatında herhangi bir şekilde yardımcı olabilecek tüm öğeleri içeren teslimat araçları ve mallar olarak tanımlamaktadır.

Yönetmelik’in ekinde belirtilen tüm ürün gruplarının ihracatı için lisans gerektiği açıkça düzenlenmiştir. Yönetmelik’in ekinde sayılan çoklu kullanım ürün grupları ise Wassenaar düzenlemesi mühimmat listesi, Avustralya Grubu, Füze Teknoloji Kontrol Rejimi ve Kimyasal Silahlar Sözleşmelerinde belirtilen mühimmat listeleri ile örtüşmektedir. İlaveten, yeni düzenleme uyarınca, Yönetmelik Ekinde yer almamasına rağmen yetkili makam tarafından ihracatçıya, söz konusu siber gözetim malların veya teknolojilerin tamamen veya kısmen bağlantılı olarak baskı ve/veya insan hakları ve uluslararası insancıl hukukun ciddi ihlallerine sebebiyet verebilecek şekilde kullanılması amaçlandığı belirtilirse, bu malların ihracatı için lisans düzenlemesi gerekecektir.

Bununla birlikte, daha geniş bir yelpazede türeyen çoklu kullanımlı teknolojiler üzerindeki kontrolleri ve AB genelinde kontrollerin etkili bir şekilde uygulanmasını desteklemek için üye devletler ile Avrupa Komisyonu (“Komisyon”) arasındaki koordinasyonu güçlendirmenin, yeni düzenlemenin esaslarından biri olduğu da ifade edilmiştir. İşbu yeni düzenleme ayrıca, lisanslama ve gümrük otoriteleri arasında gelişmiş iş birliği yoluyla kontrollerin uygulanmasını güçlendirici ve üye devletlerin bu alandaki iş birliğini pekiştirmelerine olanak tanıyan çeşitli mekanizmalar da sunmaktadır.

Bu kapsamda, ihracatçıların, komisyoncuların, teknik yardım sağlayıcıların veya diğer ilgili paydaşların ticaret kontrollerinin genel amacına katkısının oldukça önem arz ettiği belirtilmiştir. Bahsi geçen aktörlerin, yeni düzenlemeye uygun hareket edebilmeleri için, Yönetmelik kapsamındaki işlemlerle ilgili risklerin değerlendirilmesi, Dahili Uyum Programı (‘Internal Compliance Programme-ICP’) altında durum tespiti ilkesi olarak da bilinen işlem tarama önlemleri ise yasal düzenlemenin bir parçası olarak gerçekleştirilecektir. Ayrıca, üreticiler için durum tespiti ve özen yükümlülükleri getiren Yönetmelik’in, aynı zamanda şirketlere bazen çoklu kullanımlı malların ortaya çıkardığı uluslararası güvenliğe yönelik risklerin ele alınmasında önemli bir rol oynayacağı da tartışılmaktadır.

Sırada Ne Var?

Avrupa Parlamentosu ve Konsey tarafından kabul edilen Yönetmelik’in imzalanmasını müteakip AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanması ve doksan gün sonra yürürlüğe girmesi beklenmektedir.

Şafak Herdem, Ezgi Ceren Aydoğmuş