ABD Savunma Sanayi Mevzuatına Genel Bakış

Kamu Alımları

Amerika Birleşik Devletleri’nde savunma ve güvenliğe ilişkin kamu alımlarının büyük kısmı federal düzeyde yapıldığından, ilgili alan daha çok federal yasa ve düzenlemelerle yönetilmektedir. Eyalet ve yerel kamu alımlarına ilişkinse standart bir uygulama bulunmadığından uygulama eyaletler arasında büyük farklılıklar gösterebilmektedir.

Federal İktisap Yönetmeliği (FİY) savunma ve güvenlik dâhil olmak üzere, Birleşik Devletler yürütme organının kurum ve departmanları tarafından yapılan kamu alımlarına ilişkin temel düzenlemedir. Bunun yanında Savunma Federal İktisap Yönetmeliği Ekleri (DFARS) Savunma Bakanlığı’nın kamu alımlarına ilişkin ek kurallar getirmektedir. Savunma departmanının hizmet birimleri ve belirli komutanlıklar, kamu alımlarına ilişkin buna ek düzenlemeler de uygulayabilmektedir. Bu durumun düzenlemeler arasında bir çatışma yaratması halinde hiyerarşik olarak üstün olan norm dikkate alınacaktır. Lakin genelde bahsedilen ek düzenlemeler daha küçük ve özel hususları netleştirmek için kullanılmaktadır.

Savunma ve güvenliğe ilişkin kamu alımları geniş bir aralık teşkil etmekle birlikte ilgili alımlara ilişkin sivil kamu alımlarından farklı bir prosedür uygulanması gerekmemektedir. Bu husustaki temel fark savunma ve güvenliğe dair kamu alımlarında uygulanan Savunma Federal İktisap Yönetmeliği Ekleri (DFARS) ve ilgili kurumun ilave düzenlemeleridir. Kamu alımlarına uygulanan prosedür söz konusu meblağa göre de değişkenlik göstermektedir. Örneğin, 10.000 Amerikan Doları’na kadar olan alımlarda sadeleştirilmiş bir prosedür uygulanırken 250.000 Amerikan Doları’nı aşan kamu alımları ehliyet gerekliliklerine karar verme, bütçeleme ve alım gibi aşamalardan oluşan kompleks bir süreçten geçmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri, Hükümet Tedarik Antlaşması’nı (GPA) imzalamıştır ve antlaşmanın gereklilikleri Federal İktisap Yönetmeliği’ne dâhil edilmiştir. Lakin birçok ülke gibi ABD de sosyo-ekonomik tercihler sebebiyle milli güvenliğe ilişkin tedarikler gibi birtakım hususları antlaşma kapsamı dışında tutmuştur.

Uluslararası Ticaret

Amerika Birleşik Devletleri’nde savunma sanayine yönelik eşya ve/veya hizmet ihracatı, geçici ithalatı gibi hususlar söz konusu olduğunda öncelikle incelenmesi gereken mevzuat ITAR (Uluslararası Silah Trafiği Düzenlemeleri) ve EAR’dır (İhracat Yönetimi Düzenlemeleri). Bahsedilen düzenlemelerin ikisi de belirli tipteki teknolojileri ve bunlarla ilgili verilere ulaşımı kontrol ederek yabancı uyruklulara hassas bilgilerin ifşa edilmesi ihtimalini önlemek gibi ulusal güvenliğe hizmet eden amaçlar barındırdığından, pek çok noktada benzerlik gösterebilmektedir. Bu düzenlemelerden hangisinin geçerli olacağı değerlendirilirken faaliyetin yahut buna ilişkin lisanslama, gözetim ve onay işleminin hangi devlet kurumunun yetkisi içerisinde bulunduğu, söz konusu ürünler ve bunların nihai kullanım amacı gibi faktörler etkili olacaktır.

Ulusal mevzuatın yanında hem Türkiye hem de ABD’nin taraf olduğu Geleneksel Silahların ve İkili Kullanıma Açık Mal ve Teknolojilerin İhracatının Kontrolüne ilişkin Wessenaar Antlaşması’nın hükümlerine de gerek duyulduğu takdirde başvurulabileceğini söylemek gerekir.

ITAR

ITAR doğrudan savunma sanayi kapsamındaki ticari faaliyetleri esas alan temel hukuki metindir ve ABD Dışişleri Bakanlığı ilgili yönetmeliği Silah İhracatını Kontrol Kanunu (Arms Export Control Act) ve Dış Yardım Kanunu (Foreign Assistant Act) kapsamında uygulamaktadır. Ticari faaliyete uygulanacak mevzuatın tespitinde değerlendirilecek ilk hususlardan biri de yetkili kurumdur. ITAR’ın uygulanmasında özel yetkili idare Savunma Ticareti Kontrol Müdürlüğü’dür (Directorate of Defense Trade Control).

ITAR’ın dönemlik yayımı her sene 1 Nisan’da yapılmaktadır. Lakin bu yayın dönemler arasında yapılan değişiklikleri içermemektedir. İlgili değişiklikler ABD Resmi Gazetesi’nde (Federal Register) yayınlanmaktadır. ITAR’ın düzenli güncellenen gayrı resmi kayıtlarına Elektronik Federal Düzenlemeler Kanunu (e-CFR) internet sitesi aracılığıyla erişilebilmektedir.

ITAR’ın kapsamına giren kalemler Birleşik Devletler Mühimmat Listesi’nde (USML) sayılmıştır. USML ateşli silahlardan koruyucu aletlere özel olarak askeri kullanım amacıyla tasarlanan ve geliştirilen pek çok ürünü kapsadığından, savunma sanayini ilgilendiren bir donanım, teknik bilgi, savunma hizmetine ilişkin ihracat yapıldığı düşünüldüğünde ITAR’ın uygulanması gerekip gerekmediğinin tespitinde öncelikle bu listenin kontrol edilmesi isabetli olacaktır.

ITAR ihracatı savunmaya dair bir malın sevkiyatı veya iletimiyle sınırlı tutmayıp geniş yorumlayarak ABD’de bir yabancıya teknik bilgi nakli yahut bir yabancı adına/yararına ABD veya yurtdışında savunma hizmeti sağlanması gibi hususları da dahil etmiştir. Lakin bu durum kamuya arz edilmiş temel araştırma ve bilgileri kapsamamaktadır.

ITAR’ın üretici/ithalatçılara getirdiği yükümlülükler ABD Dışişleri Bakanlığı Savunma Ticaret Kontrolü Müdürlüğü’ne kayıt olmak, mevzuatta belirtilen kayıtların tutulmasını sağlamak, ihracat, geçici ithalat yahut komisyonculuk faaliyetlerine başlamadan önce gerekli onayları yahut lisansları edinmektir. Uyumluluğun sağlanması için yazılı bir şekilde belgelenmiş, sektöre uygun hale getirilmiş, düzenli olarak denetlenip güncellenen ve yönetim tarafından tamamen desteklenen bir programa sahip olunması önerilmektedir.

Ayrıca ihracatçının, geçici ithalatçı ve komisyonculardan işleme başlamadan evvel

• • kayıt gerekliliklerini sağlaması,
• • ilgili USML kategorilerini bilmesi,
• • savunma eşyası/hizmetinin nihai kullanıcısını ve nihai kullanımını biliyor olması,
• • yasaklı varış yerlerini bilmesi,
• • tüm tarafları taraması, taraf isimlerinin tam ve doğruluğundan emin olması,
• • işleme dair bir muafiyet olup olmamasını bilmesi ve varsa bundan kaynaklı gereksinimleri anlaması,
• • lisans talebi veya diğer onaylar için sunulan bütün bilgilerin doğruluğundan emin olması,
• • mevzuattan doğan raporlama gerekliliklerini takip etmesi,
• • ihracat lisanslarına dair başvuru, muhafaza ve iade ile ihracat bilgisine dair mevzuattaki başvuruların yapımından kimin sorumlu olduğunu bilmesi beklenmektedir.

Prosedürlere ilişkin hukuka uygunluk denetiminde DDTC’nin yanı sıra Federal Soruşturma Bürosu ve Anayurt Güvenliği Soruşturma Bürosu savcılık makamları da görev alabilmekte; ihlal halinde sorumlular her bir ihlal için 20 seneye kadar hapis cezası ve 1 milyon ABD Doları’na kadar idari para cezasına çarptırılabilmektedir.

EAR

EAR ise Ticaret Bakanlığı Sanayi ve Güvenlik Dairesi (The Department of Commerce Bureau of Industry and Security) tarafından uygulanmaktadır. EAR düzenlemeleri ticari ve ikili kullanıma müsait (askeri olmamakla birlikte askeri amaçla da değerlendirilebilen) malları, bilgi ve teknolojiyi esas almaktadır. Bu sebeple ITAR’dan daha geniş kapsamlıdır ve söz konusu işlem ITAR’a tabi olmadığı takdirde uygulanır.

Tıpkı ITAR’da olduğu gibi EAR’da da kapsam altına alınan kalemlere ilişkin bir liste bulunmaktadır. On farklı kategoride Ticaret Kontrol Listesi’ne (Commercial Control List) kayıtlı malların takibi İhracat Kontrol Sınıflandırma Numarası (Export Control Classification Number) aracılığıyla yapılmaktadır. EAR’ın kapsamı; ihraç edilecek ürünün veya teknolojinin teknik özellikleri, nihai kullanım ülkesi ve amacı ile nihai kullanıcıya göre belirlenmektedir. Bu husus ihracatçı ve yeniden ihracatçılara da sorumluluk yüklemektedir. Yine de EAR’ın ITAR kadar katı bir düzenleme olmadığı söylenebilir.

 

Yazar: Kaan Erdoğan