Avrupa Birliği Yaptırımları: İhracat Kısıtlamaları Hakkında Sık Sorulan Sorular

25 Şubat 2022 tarihli ve (AB) 2022/328 sayılı Konsey Tüzüğü ile değiştirilen, Rusya'nın Ukrayna'daki durumu istikrarsızlaştıran eylemleri nedeniyle kısıtlayıcı tedbirlerle ilgili 833/2014 sayılı Konsey Tüzüğü (“Yaptırımlar Düzenlemeleri”) uyarınca uygulanan ihracat kısıtlamaları hakkında Sık Sorulan Sorular (“SSS”) yayımlanmıştır. Bu SSS, Yaptırımlar Düzenlemelerinin 2, 2a ve 2b maddeleri uyarınca çift kullanımlı ürünler ve ileri teknoloji ürünlerine ilişkin ihracatla ilgili kısıtlamalar hakkında bilgi sağlamaktadır.

Yaptırımlar Düzenlemeleri, (AB) 2021/821 sayılı Çift Kullanım Düzenlemeleri (“Çift Kullanım Düzenlemeleri”) Ek I'de tanımlanan çift kullanımlı mal ve teknolojilere ilişkin ihracat kısıtlamalarının kapsamını genişletmiştir. Bu kapsamda, askeri sektör için 2014 yılından itibaren bu ürünlerin ihracatı yasaklanmış olup artık yasak, bu öğeler çok sınırlı muafiyetler ve istisnalar ile sivil kullanıcılara veya kullanımlara yönelik olduğunda bile geçerli hale gelmiştir.

Yaptırımlar Düzenlemeleri ayrıca elektronik, bilgisayar, telekomünikasyon ve bilgi güvenliği, sensörler ve lazerler ve denizcilik gibi sektörlerde Rusya'nın askeri ve teknolojik kapasitesinin geliştirilmesini sınırlamak için ek ileri teknoloji ürünlerinin ihracatını da yasaklamaktadır. Kısıtlamalar uyarınca getirilen teknik yardımın denetimine ilişkin gereksinimler, denetimi Avrupa Birliği'ndeki yabancı uyrukluları da kapsayacak şekilde genişletmektedir. Bu nedenle, Rusya'da bu tür bilgi ve teknoloji kullanılacaksa, şirketler Rus personelinin bu tür bilgi veya teknolojiye erişimini de kısıtlamalıdır.

Amacı veya etkisi yasakları aşmak olan faaliyetlere bilerek ve isteyerek katılmak da yasaklanmıştır. Ayrıca, Yaptırımlar Düzenlemeleri, Rusya'nın savunma ve sanayi üssüyle bağlantılı ve daha sıkı ihracat kısıtlamalarının uygulandığı teşebbüsleri tanımlamaktadır. Diğer Avrupa Birliği yaptırım rejimlerinde olduğu gibi, ihracat kısıtlamaları, kapsanan kalemlerin satışı, tedariki, transferi ve ihracatı ile aracılık hizmetlerinin ve teknik ve mali yardımın sağlanması için geçerlidir. Yeni hükümler, SSS’de daha ayrıntılı olarak açıklanan belirli belirli durumlarda çok sınırlı muafiyetler ve istisnalar öngörmektedir. Benzer şekilde, Yaptırımlar Düzenlemeleri, duruma göre değerlendirmeye tabi olarak, önceden var olan sözleşmeler kapsamında ihracatın devam ettirilmesi olasılığına izin vermektedir. Son olarak, Yaptırımlar Düzenlemeleri, havacılık veya uzay endüstrisi ile enerji sektöründe kullanıma uygun mal ve teknolojiler için de ihracat yasakları içermektedir ancak bunlar SSS kapsamında değildir.

SSS ile, Rusya'ya ürün satan bir ihracatçının ürünü ihraç etme izni olup olmadığını ve herhangi bir ön izin gerektirip gerektirmediğini nasıl doğrulayacağına yönelik şema ile açıklamalar yapılmıştır.

Yeni kısıtlamalar ile Çift Kullanım Düzenlemeleri Ek I kapsamındaki ürünlere ve ileri teknoloji ürünlerine uygulanan ihracat kısıtlamaları, yasaklar biçimini almaktadır. Ancak bu yasaklara sınırlı muafiyetler ve istisnalar da düzenlenmiştir. Muafiyetler, diğerlerinin yanı sıra, insani ihtiyaçları, sağlıkla ilgili acil durumları, doğal afetleri, tıbbi ve farmasötik kullanımları, haber medyası tarafından kullanılmak üzere geçici ekipman ihracatını, kişisel kullanıma yönelik öğeleri kapsar. İstisnalar ise, diğerlerinin yanı sıra, hükümetten hükümete iş birliğine yönelik ihracatı, sivil telekomünikasyon ağlarına yönelik ihracatı, sivil nükleer yeteneklerin işletilmesi, bakımı ve güvenliği için ihracatı veya bir AB teşebbüsü veya bir ortak ülkenin teşebbüsü tarafından sahip olunan veya tek başına veya müştereken kontrol edilen şirketlere yönelik ihracatları veya önceki sözleşmeler kapsamındaki ihracatları kapsamaktadır. Buna paralel olarak, belirtilen muafiyet ve istisnalar havacılık veya uzay sanayi ihracatı için de geçerli değildir.

Bununla birlikte, Yaptırımlar Düzenlemeleri kapsamındaki ihracat kısıtlamaları 26 Şubat 2022 tarihinde yürürlüğe girmiş ve tam olarak uygulanabilir hale gelmiştir. Bu tarihten itibaren, Yaptırımlar Düzenlemeleri tarafından getirilen ihracat kısıtlamalarına tabi mal ve teknoloji ihracatına, yalnızca ilgili muafiyetler veya izne tabi istisnalar kapsamında izin verilecektir. Bir izin gerekiyorsa, böyle bir izin verilene kadar ticarete devam edilemeyecektir. Bu tür izinlerin 1 Mayıs 2022'den önce talep edilmesi gerekmektedir. Söz konusu ürünler Yaptırımlar Düzenlemeleri kapsamında değilse, kısıtlama olmaksızın Rusya'ya satılabilir, tedarik edilebilir, devredilebilir veya ihraç edilebilir ve ilgili teknik ve mali yardım hükmü devam edebilir. Bu durum, Yaptırımlar Düzenlemeleri’nin diğer hükümlerine veya diğer yönetmelikler kapsamında uygulanabilecek diğer ticaret kısıtlamalarına engel değildir. Yaptırımlar Düzenlemeleri ile Çift Kullanım Düzenlemeleri paralel olarak uygulanmaktadır. Bu kapsamda, ihracatçılar her iki düzenlemeye de uyduklarından emin olmalıdır.

Yaptırımlar Düzenlemeleri’nin yürürlüğe girmesinden önce malın teslim edildiği ancak sözleşmenin tamamlanması için hala bazı faaliyetlerin gerekli olduğu sözleşmeler yapmak, satış sonrası hizmetlerle ilgili sözleşmenin bu kısımlarının tamamlanması için bir izin alınmasını gerektirmektedir. 26 Şubat 2022'den önce imzalanan sözleşmelerin yerine getirilmesine izin vermek için de Üye Devletler, ihracatçının 1 Mayıs 2022'den önce böyle bir izin talep etmesi koşuluyla, askeri olmayan kullanımlar ve askeri olmayan kullanıcılar için çift kullanımlı ve ileri teknoloji ürünlerinin ihracatına izin verebilecektir. Bu izinler, geçerli kurallara göre duruma göre ulusal yetkili makam tarafından değerlendirilecektir. İzin alınana kadar, yeni yaptırımlar kapsamındaki bu tür ürünlerin ihracatı yasaktır. 1 Mayıs 2022'den sonra mevcut sözleşmelerin ve anlaşmaların yerine getirilmesi için izin alınmasına izin verilmemektedir.

Yaptırımlar Düzenlemeleri’nde bu tür bir iznin geçerlilik süresine atıfta bulunulmamaktadır. Sözleşmenin çift kullanımlı kontrollü bir ürünün ihracatını öngörmesi durumunda, ihracatçının fiili ihracattan önce Çift Kullanım Düzenlemeleri uyarınca gerekli izne sahip olması gerekir. Ek olarak, Yaptırımlar Düzenlemeleri, ulusal yetkili makamların, vermiş oldukları bir izni, Yaptırımlar Düzenlemeleri'nin etkin bir şekilde uygulanması için bu tür bir iptal, askıya alma, değiştirme veya iptalin gerekli olduğunu düşünmeleri halinde iptal etmelerine, askıya almalarına, değiştirmelerine veya iptal etmelerine izin verir. Bununla birlikte, Yaptırımlar Düzenlemeleri, ulusal yetkili makamları, Çift Kullanım Düzenlemeleri kapsamında verilen lisansları askıya almaya veya iptal etmeye zorlamaz. Daha ziyade, aynı ihracatın, Yaptırımlar Düzenlemeleri'nde belirtilen çift kullanımlı ihracata ilişkin yeni yasaklara uygun olmasını ve ancak bir muafiyet veya istisna kapsamında devam etmesini şart koşmaktadır.

Ayrıca SSS ile, Çift Kullanım Düzenlemeleri’nde "hepsini yakalama maddesinin", Yaptırımlar Düzenlemeleri Ek IV'te listelenen teşebbüsler için nasıl geçerli olduğuna açıklık getirilmiştir. Askeri son kullanım ve son kullanıcılar için çift kullanımlı ürünlerin ihracatı Yaptırımlar Düzenlemeleri kapsamında yasaklanmıştır. Çift Kullanım Düzenlemeleri Ek I'de veya Yaptırımlar Düzenlemeleri kapsamında listelenmeyen ürünlerin ihracatı, askeri son kullanımlar veya son kullanıcılar için olmadıklarından emin olmak için Çift Kullanım Düzenlemeleri 'nin "hepsini yakalama maddesi" kapsamında yine de kontrole tabi olabilecektir. Bununla birlikte, Yaptırımlar Düzenlemeleri Ek IV'te listelenmeyen askeri olmayan kullanıcılara veya bu mal ve teknolojinin askeri olmayan nihai kullanımlarına yönelik potansiyel ihracatlara uygulanacak prosedüre de açıklık getirilmiştir.

Bununla birlikte, Rusya'nın savunma ve sanayi üssüne bağlı belirli son kullanıcılara yapılan ihracatlar için daha katı koşullar geçerlidir. Yaptırımlar Düzenlemeleri Ek IV'te listelenen bu kişi ve teşebbüslerle ilgili olarak, muafiyetler geçerli değildir ve ulusal yetkili makamlar tarafından olay bazında izinlere, insan sağlığı ve güvenliği veya çevre üzerinde ciddi ve önemli bir etkisi olması muhtemel bir olayın acil olarak önlenmesi veya hafifletilmesi için başvuruda bulunulur.

Yaptırımlar Düzenlemeleri kapsamında muafiyet veya istisnalara tabi olan çift kullanımlı veya ileri teknoloji ürünleri ihracatı ve ilgili teknik yardım için bildirim ve izin talebinin elektronik yollarla sunulması gerektiği ve mümkün olduğunca Yaptırımlar Düzenlemeleri Ek IX’deki bu bildirimler veya uygulamalar için zorunlu unsurları içeren formların kullanılması gerektiği belirtilmiştir.

SSS kapsamında yapılan açıklamaya göre, Yaptırımlar Düzenlemeleri Rusya'dan yapılan ithalatı etkilemez. Ancak, Avrupa Birliği ithalatçıları yeterli özen göstermeli ve bu ithalatların ve ilgili ödemelerin diğer Avrupa Birliği kısıtlayıcı önlemlerini ihlal etmemesini sağlamalıdır.  Ayrıca, Avrupa Birliği ihracatçıları, kapsam dahilindeki ürünlerin belirlenmiş teşebbüslere dolaylı olarak ulaşmamasını sağlamalıdır. Kapsam dahilindeki ürünlerin üçüncü şahıs bir aracıya satışı, tedariki, devri veya ihracı, kalemler belirlenmiş ulaşacaksa da yasaktır. Her durumda, Avrupa Birliği ihracatçıları, iş ortakları ve malların nihai varış yeri konusunda yeterli durum tespiti yapmalıdır.

Son varış noktası Rusya olan, Avrupa Birliği'nde bulunan ve yaptırımlar listesinde yer alan mallar, Yaptırımlar Düzenlemeleri'nin 2, 2a ve 2b maddelerinin kapsamına girer. Bu malları doğrudan veya dolaylı olarak satma, tedarik etme, aktarma veya ihraç etme yasağı, Avrupa Birliği toprakları üzerinden transit geçiş yasağını da içerir. Bu nedenle, bir Avrupa Birliği ülkesinden üçüncü ülkeler arasında yasaklı malların geçişi yasaktır. Yaptırımlar Düzenlemeleri, Rusya üzerinden transit geçse dahi üçüncü ülkelerde teslim edilecek kontrollü malların ihracatını etkilemez.

Dış transit, aktarma, yeniden yükleme, bir serbest bölgeden yeniden ihraç, geçici depolama tesisinden geçici depolama ve doğrudan yeniden ihraç, Birlik gümrük bölgesine, onları o bölgeden çıkaracak aynı gemi veya uçakla sokmak Avrupa Birliği'ne giren ve Rusya'ya giden malların diğer herhangi bir hareketi, sevkiyatın yaptırım kapsamında olup olmadığına ve dolayısıyla kontrole ihtiyaç duyup duymadığına karar verebilecek gümrük makamları tarafından risk değerlendirmesine tabi tutulacaktır. Bu mallar, Birliğin gümrük bölgesinden çıkana kadar gümrük gözetimi altında olacaktır.

Avrupa Birliği operatörleri, kapsam dahilindeki ürün ihracatlarının Rusya'ya yönlendirilmemesini sağlamak için yeterli durum tespiti prosedürlerine sahip olmalıdır. Yaptırımları yürütmek ve uygulamak Avrupa Birliği Üye Devletleri’nin (“Üye Devletler”) görevidir. Komisyon, yaptırımların Üye Devletler tarafından yürütülmesini ve uygulanmasını izler. Avrupa Birliği'nden üçüncü bir ülkeye ihraç edilen kapsam dahilindeki bir ürün Rusya'ya yeniden ihraç edilirse, ulusal yetkili makamlar, Avrupa Birliği ihracatçısının yeterli durum tespiti yapmamasını Yaptırımlar Düzenlemeleri'nin ihlali olarak değerlendirebilir. Avrupa Birliği ihracatçısı bilerek ve kasıtlı olarak böyle bir durum tespiti yapmazsa, bu bir hileli atlatma planına katılım olarak kabul edilebilir. Ancak Yaptırımlar Düzenlemeleri, kapsanan ürünleri Rusya'ya ihraç eden şirketler için herhangi bir tazminat öngörmemektedir.

Yaptırımlar Düzenlemeleri'nin uygulama kapsamı Avrupa Birliği ile sınırlıdır; diğerlerinin yanı sıra, bir Üye Devletin vatandaşı olan Avrupa Birliği toprakları içindeki veya dışındaki herhangi bir kişiye ve bir Üye Devletin yasalarına dahil edilen veya oluşturulan Avrupa Birliği toprakları içindeki veya dışındaki herhangi bir tüzel kişiye, teşebbüse veya kuruma uygulanır.

Ne var ki, Avrupa Birliği şirketlerinin yan kuruluşları, ev sahibi ülkenin yasalarına göre kurulur, dolayısıyla ev sahibi ülkenin yasalarına tabidir ve bu yan kuruluş için çalışan Avrupa Birliği vatandaşları, Avrupa Birliği yaptırımlarına kişisel olarak bağlıdır. Sonuç olarak, Avrupa Birliği yaptırımlarını ihlal eden işlemlere katılmaktan kişisel olarak sorumlu tutulabilirler. Eğer bir Rus teşebbüsün bağlı kuruluşu Avrupa Birliği'nde bulunuyorsa, bu bağlı kuruluşun kendisi Yaptırımlar Düzenlemeleri'ne uymak zorundadır.

Son olarak, Türkiye ile Avrupa Birliği arasında bir gümrük birliğinin varlığı, yaptırımların bölgesel kapsamının otomatik olarak genişletilmesi anlamına gelmemektedir. Türkiye'nin Gümrük Birliği'nin Ortak Ticaret Politikası ile ilgili tedbirlere uyum sağlama yükümlülüğü olsa da, yaptırımlar Avrupa Birliği'nin Ortak Dış ve Güvenlik Politikası ile ilgili yasal bir temele sahip olduğundan, Türkiye'nin önlemlerini Gümrük Birliği'ndeki Ortak Ticaret Politikası ile uyumlu hale getirme taahhüdü kapsamına girmemektedir. Bu bakımdan Türkiye, Avrupa Birliği ile aynı yaptırımları uygulamayan herhangi bir üçüncü ülke gibi muamele görmektedir.

Şafak Herdem, Esra Temur