EN-US 
TR-TR 
Avrupa Komisyonu (“Komisyon”) tarafından, 23 Mayıs 2022 tarihinde Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik askeri saldırganlığının ardından kabul edilen yaptırımlarla ilgili Avrupa Birliği (“AB”) limanlarına erişim yasağına ilişkin Sık Sorulan Sorular (“SSS”) yayımlanmıştır.
SSS ile öncelikle, liman erişim yasağının nasıl izlendiği açıklanmıştır. Buna göre izleme, diğerlerinin yanı sıra gemiler ve şirketler hakkında emniyetle ilgili bilgiler sağlayan bir kamu veri tabanı olan EQUASIS2'ye de bağlantı sağlayan Avrupa Birliği Denizcilik Bilgi ve Değişim Sistemi aracılığıyla yapılacaktır. Bu sistem, özellikle durumsal denizcilik farkındalığını sağlayarak, herhangi bir gemi hareketini neredeyse gerçek zamanlı olarak takip ederek, AB Üye Devletlerini operasyonel deniz gözetim yetenekleriyle desteklemektedir. Tüm AB Üye Devletleri bu sisteme erişebilmekte ve bu sistem üzerinden bilgi paylaşabilmektedir.
Bununla birlikte, “ilgili uluslararası sözleşmeler” terimi ile ne kastedildiğine açıklık getirilmiştir. Terim, SOLAS, MARPOL veya Load Lines sözleşmelerini ve konvansiyonel gemiler olarak adlandırılan kapsamlarına giren gemileri ifade etmektedir. Bilfiil olarak bu, uluslararası denizcilikte ticari olarak seyreden 500 GT ve üzeri gemiler anlamına gelmektedir.
Değinilen bir diğer nokta ise, AB liman yetkilileri ve işletmecilerinin bir Rus gemisinin bayrak değiştirip değiştirmediğini nasıl bilebilecekleridir. Dünya çapındaki her gemiye, Uluslararası Denizcilik Örgütü adına sağlanan benzersiz bir kimlik numarası (“IMO numarası”) atanmaktadır. Geminin IMO numarası, inşa edildiği andan itibaren atanır ve hizmet süresi boyunca aynı kalır. Sonuç olarak, bayrak değiştirerek yaptırımları dolanmaya yönelik herhangi bir girişim, liman yetkilileri tarafından geminin IMO numarasının gemideki kayıtlarla birlikte kontrol edilmesiyle kolayca tespit edilebilecektir. Bu bağlamda, Denizde Can Güvenliği Uluslararası Sözleşmesi (“SOLAS”) kapsamında gemiler, bayrak değişim tarihini takip eden gözlem raporunu da gemide bulundurmakla yükümlüdür. Ayrıca liman yetkililerinin yukarıda bahsedilen izleme sistemine de erişimi vardır.
Bir diğer SSS ile, taşımasına izin verilen malları taşıyan bir geminin nasıl ayırt edileceğine ilişkin açıklama yapılmıştır. Buna göre, (AB) 833/2014 sayılı Konsey Tüzüğü (“Konsey Tüzüğü”) madde 3ea(5)'te belirtilen istisnalar, yalnızca katı ve özel koşullar altında verilebilecek olan ilgili ulusal yetkili makamın ön iznine tabidir. Yasak kapsamına giren ve nakliyesi bir limana giriş izni verilmesini haklı kılabilecek eşya taşıyan bir geminin, AB içindeki bir limana giriş talebinde bulunması halinde, durum bazında bir değerlendirme yapmak, boşaltmanın yalnızca istisna kapsamındaki malları ilgilendirdiğini ve boşaltmanın Tüzük tarafından başka bir şekilde yasaklanmadığını denetlemek liman yetkililerinin sorumluluğundadır.
Ek olarak, gemiden gemiye operasyonların farklı durumlarda gerçekleşebileceği belirtilmiştir. Bu durumlar Rus bayraklı bir gemi ile uluslararası sularda üçüncü ülke bayraklı bir gemi arasındaki gemiden gemiye operasyon, Rus ve AB bayraklı gemiler arasındaki gemiden gemiye operasyon ve bir Üye Devletin karasularında bir Rus bayraklı gemi ve bir üçüncü ülke bayraklı gemi arasındaki gemiden gemiye operasyon olabilecektir.
Dolanmama maddesi gereği, belirlenen gerçek veya tüzel kişiler, teşebbüsler veya organların yerine geçmek de dahil olmak üzere amacı veya etkisi Konsey Tüzüğü'ndeki yasakları dolanmak olan faaliyetlere bilerek ve isteyerek katılmak yasaktır. Buna göre, Konsey Tüzüğü’nün madde 3ea’daki yasağı dolanma amacı veya etkisi ile bir gemiden gemiye operasyon gerçekleşirse, bu tür bir operasyon bu hüküm kapsamına girecektir. Belirleyici unsur, böyle bir gemiden gemiye operasyonun, liman erişim yasağına tabi olmayan bir geminin, aksi takdirde Rus bayraklı bir geminin çağrılamayacağı bir AB limanına çağırılması için düzenlenmiş olmasıdır. Konsey Tüzüğü, Üye Devletlerin yetki alanına giren tüm gemiler ve AB topraklarında bulunan gemiler için geçerlidir.
Ulusal yetkili makamların, her bir yetkili girişin Konsey Tüzüğü'nün 3ea maddesinde belirtilen istisna koşullarını yerine getirmesini sağlaması gerekir. Bu, her girişe ayrı ayrı izin verilmesi gerektiği anlamına gelmektedir. İstisnaya tabi eşyayı boşaltmak için bir limana uğrayan geminin, eşya yüklemek için ayrı bir izin alması gerekir. Kargosuz bir gemi, malları yüklemek için bir limana uğramaya yetkili olabilir. Bununla birlikte, malların yüklenmesi, istisnalar kapsamında izin verilenlerle sınırlıdır. Konsey Tüzüğü madde 3 ea, (a) ve (e) noktaları açıkça AB’ye alım, ithalat veya nakliyeyi ifade etmektedir. Buna göre, malların yüklenmesi ancak bir satın alma veya nihai varış noktası olarak başka bir AB limanına daha fazla nakliye olması durumunda mümkün olacaktır. Böyle bir durumda Rus bayraklı bir geminin neden iki AB limanı arasında nakliye hizmeti vereceği henüz düzenlenmemiştir. Konsey Tüzüğü madde 3 ea, (b) ve (d) noktaları ise, satın alma, ithalat veya nakliyenin AB için mi yoksa üçüncü bir ülkeye mi yapıldığına bakılmaksızın, limana girişe izin vermektedir.
Bununla birlikte, 16 Nisan 2022 tarihinden önce bir Üye Devletin limanına yanaşmış olan Rus bayraklı eğlence gemileri, tek başına bulunmaları AB limanına erişim anlamına gelmediğinden yasak kapsamına girmemektedir. Ancak, AB limanından ayrıldıktan sonra herhangi bir geri dönüş talebi, AB limanına çağrı yapılmasına neden olmakta ve Konsey Tüzüğü madde 3ea uyarınca yasaklanmaktadır. Bu kapsamda, böyle bir Rus bayraklı eğlence gemisi, büyüklüğü veya teknik özellikleri nedeniyle, limandan çıktıktan sonra AB topraklarını terk edemeyecekse, Üye Devlet makamları, AB limanına geri gelmesine izin verilmeyeceğini bilerek hareketine izin vermemelidir. Buna göre, bir gezi gemisinin ancak AB toprakları dışına çıkacaksa limanı terk etmesine izin verilmelidir. Ayrıca, (AB) 269/2014 sayılı Konsey Tüzüğü Ek I'de listelenen herhangi bir kişi veya kuruluş, malvarlığının dondurulmasına tabidir ve gezi tekneleri de dahil olmak üzere malvarlıklarından herhangi biri dondurulmalıdır.
Bir diğer SSS ise, balıkçı gemilerinin Konsey Tüzüğü 3ea maddesi kapsamında olup olmadığına değinmektedir. “Balıkçı gemileri”, ancak SOLAS, MARPOL veya Load Lines sözleşmelerine uygun olarak düzenlenmiş herhangi bir sertifikaya sahip olmaları durumunda yaptırım rejimine dahil edilmektedir. Buna göre, en azından MARPOL Ek IV uyarınca sertifikalandırılmış herhangi bir balıkçı gemisi, Konsey Tüzüğü'nün 3ea (3)(a) maddesi uyarınca “gemi” olarak değerlendirilmeli ve yasak kapsamına girmelidir.
Madde 3ea, tüm Rus bayraklı gemileri ve 24 Şubat 2022'den sonra Rus bayrağını veya tescilini başka bir devletin bayrağına veya siciline değiştiren gemileri kapsamaktadır. Bu yasak, geminin mülkiyetine bakılmaksızın geçerlidir. Bu nedenle, 24 Şubat'tan sonra Rus bayrağı altında seyreden bir mürettebatsız gemi kiralama, esas AB Üye Devleti bayrağına veya başka bir bayrağa geri dönerse, madde 3a 2. fıkrası uyarınca Rus bayrağını taşıyor olarak kabul edilmelidir. Bu nedenle, böyle bir mürettebatsız gemi kiralama, AB limanlarına erişim yasağına yakalanmaktadır. Ancak varsa, bu tür gemiler Konsey Tüzüğü madde 3a 4 ve 5 inci fıkralardaki muafiyet veya istisnalardan yararlanabilmektedir.
Ek olarak, (AB) 269/2014 sayılı Konsey Tüzüğü'nün 1 (e) maddesindeki “ekonomik kaynakların dondurulması” tanımını kapsamında sahibi veya kullanıcısı belirlenen bir kişi veya ekonomik kaynakların dondurulmasına tabi bir teşebbüs olan bir geminin AB limanına beyan edilmesi durumunda ulusal yetkili makamların ne gibi işlemler yapması gerektiğine ilişkin açıklama yapılmıştır. Gemiler, belirlenen bir gerçek kişi veya teşebbüs tarafından sahip olunan veya kontrol edilen tüm varlıkları kapsayan varlık dondurma kapsamına girmektedir. Bu nedenle, gemiye el konulmalı ve el koyma FSOR veri tabanında rapor edilmelidir.
Geminin limana kabul edilip alıkonması ya da AB limanına girmesine izin verilmemesi de geminin Rusya bayrağı altında kayıtlı olup olmadığına bağlıdır. Konsey Tüzüğü 3ea (1) maddesi uyarınca, 9 Nisan 2022 tarihi itibarıyla, geminin yardıma ihtiyacı olmadığı ve sığınacak yer aramadığı veya deniz güvenliği nedeniyle veya denizde hayat kurtarmak için acil liman çağrısı yapılması durumu olmadığı sürece, AB topraklarındaki limanlara Rusya bayrağı altında kayıtlı herhangi bir gemiye erişim sağlanması yasaktır.
Gemi Rusya bayrağı altında kayıtlı değilse veya Konsey Tüzüğü 3ea (4) ve 3ea(5) maddelerinde belirtilen özel koşullar altında limana girmesine izin verilmiyorsa, o zaman limana kabul edilmeli ve sahibi (AB) 269/2014 sayılı Konsey Tüzüğü uyarınca belirlenmiş bir kişi veya teşebbüsse alıkonmalıdır.
Halihazırda bir AB limanında bulunan bir geminin, rıhtıma demirleme, elektrik ve su temini, denizcilik faaliyetinin bir sonucu olarak atık kabulü de dahil olmak üzere herhangi bir hizmetten mahrum edilip edilmemesi gerekliliği üzerinde de durulmuştur. Buna ilişkin yapılan açıklamaya göre, AB operatörlerinin, doğrudan veya dolaylı olarak belirlenen kişilere fon veya ekonomik kaynak sağlamaları yasaktır. Emek ve hizmetler, belirlenen kişinin fon, mal veya hizmet elde etmesini sağlıyorsa ekonomik kaynaklar olarak kabul edilebilecektir. Söz konusu hizmetin/hizmetlerin bu sonuca yol açıp açmayacağını belirlemek ise operatöre aittir. Böyle bir durumda da hizmetler yasaklanacaktır.
Ayrıca, bir geminin sahibi veya kullanıcısı belirlenmiş bir gerçek kişi veya teşebbüs ise, gemi Bulgaristan Cumhuriyeti karasularında bulunuyorsa, barışçıl geçiş hakkını ihlal etmeden ulusal yetkili makamlar harekete geçmeli midir sorusuna da açıklık getirilmiştir. Bu kapsamda, Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi'nin 2. maddesine göre, bir devletin egemenliği karasularını da kapsamaktadır. Bu nedenle, ilgili belirlenmiş gerçek kişi veya teşebbüsün AB’ye girmesi yasaklanırsa, kendi takdirine bağlı olarak ve gezinme özgürlüğü de dahil olmak üzere koşulları dikkate alarak, bir Üye Devlet, karasularının coğrafi kapsamı dahilinde de ilgili eylemleri gerçekleştirebilecektir.
Son olarak, ulusal makamların, gemi sahiplerinin ödemesi gereken ücretleri tahsil etmesi gerektiği belirtilmiştir.
Şafak Herdem, Esra Temur
