TR 
EN 
FMS, ABD tarafından uygulanan ve dost yabancı ülkelere askeri malzeme ve hizmet transferine olanak sağlayan ABD Güvenlik Yardımı kapsamına giren programlardan birisidir. Bahse konu programlar kapsamına göre ABD Savunma ve ABD Dışişleri Bakanlıkları tarafından yürütülmektedir. FMS programının yürütülmesi sorumluluğu ABD Savunma Bakanlığı’nda bulunmaktadır. ABD Savunma Bakanlığı kontrolündeki programların yürütülmesi görevi ise Savunma Güvenlik İşbirliği Teşkilatı (Defence Security Cooperation Agency – DSCA)’na verilmiştir. Anılan programların ABD ilgili bakanlığı tarafından uygulanabilmesi için Yabancı Yardım Kanunu (Foreign Assistance Act -FAA), Silah İhraç Kontrol Kanunu (Arms Export Control Act -AECA) ve ABD Milli Bütçesinden para tahsisatını gerektiren programlar için yıllık Bütçe Kanununa dayandırılması gerekmektedir.
FMS, kısaca ABD menşeli savunma malzemeleri ve hizmetlerin belirli ülke ve uluslararası kuruluşlara satışına olanak sağlayan bir program olarak da tanımlanabilir. Bu kapsamda yapılacak satışlar doğrudan ABD mevcut stok veya kaynaklarından yapılabileceği gibi, ilgili ülke/kuruluş adına gerçekleştirilecek tedarik faaliyetini takiben de yapılabilmektedir. FMS kapsamında malzeme/hizmet tedarik edilebilmesi için ABD hükümeti tarafından FMS mevzuatına göre hazırlanan LOA (Letter of Offer and Acceptance) adı verilen dokümanın iki ülke temsilcileri tarafından imzalanması gerekmektedir. Bu doküman “FMS Alım Dosyası”, “FMS Sözleşmesi” ve “FMS Case” olarak da tanımlanmaktadır. FMS kapsamında ihtiyaç sahibi ülke/kuruluş tarafından ihtiyacın ABD tarafına aktarılması sırasında özel bir talep yapılması ve bu talebin
ABD Savunma Bakanlığı tarafından kabul edilmesi durumu haricinde, alıcı adına gerçekleştirilecek tedarik faaliyetinin tüm safhaları ve uygulanan yöntemler ABD’nin kendi ihtiyacının karşılanması durumunda takip edilecek safhalar ve yöntemler ile aynıdır.
Ayrıca talep edilmediği sürece; alıcı, malzeme/ihtiyacın tedarik edileceği firma/firmaların ABD’nin kendi ihtiyaçlarının karşılanması maksadıyla yürütülen tedarik faaliyetlerinde kullanılan
temel esaslar kullanılarak belirleneceğini kabul etmiş sayılır. Bu nedenle, FMS tedarik yöntemi kullanıldığı zaman alımın sonuçlandırılması maksadıyla yapılacak fiyat görüşmelerinin ülkemiz adına ABD ilgili birimi tarafından yapılacağı farz ve kabul edilmektedir.
ABD devlet kurumlarının tedarik faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için başvurulan
ilk kaynak ise ABD Tedarik Kanunu (Federal Acquisition Regulations – FAR)’dur. ABD Savunma Bakanlığı tarafından gerçekleştirilecek tedarik faaliyetleri de bahse konu Kanun ve bu Kanuna istinaden çıkarılan Yönetmelik (Defense Federal Acquisition Regulations Supplement – DFARS) kapsamında yürütülmektedir. FMS programı kapsamında gerçekleştirilen mal ve hizmet alımları; temel olarak Savunma Güvenlik İşbirliği Ajansı (Defense Security Cooperation Agency – DSCA) tarafından yayımlanan Güvenlik Yardımı Yönetim Kılavuzu (Security Assistance Management Manual – SAMM’da belirtilen esas ve usuller ile LOA’larda yer alan şartlar çerçevesinde gerçekleştirilir.
Silah, araç ve gereçlerinin modern teknik gelişmelere uygun şekilde yenileştirilmesi ve Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Stratejik Hedef Planının gerçekleşmesi için, Milli Savunma Bakanlığı, ilgili
kuvvet komutanlıkları ve Washington Silahlı Kuvvetler Ataşeliği aracılığıyla FMS usul ve yöntemleri kullanılarak ABD’den yapılacak tedarik hizmetleriyle ilgili esaslar aşağıdaki şekilde uygulanmaktadır. FMS kapsamındaki projeler, ihtiyaç makamları tarafından Türk Silahlı Kuvvetleri Planlama, Programlama ve Bütçeleme Sistemi (PPBS) Yönergesi kapsamında yayımlanan SHP/OYTEP’e göre planlanmaktadır.
FMS alımlarında uygulanan tedarik şekilleri kaynağına göre, yöntemine göre ve yönetim şekline göre sınıflandırılmaktadır. Kaynağına göre tedarik yöntemleri kapsamında; geri ödemeli FMS kredisi, geri ödemesiz FMS Kredisi, milli bütçe kaynaklı FMS alımları, Savunma Sanayii Destekleme Fonu üzerinden yapılan FMS alımları, hibe kaynaklı Askeri Yardım Programı ve Türk Savunma Fonu üzerinden yapılan FMS alımları yer almaktadır.
Yöntemine göre FMS alımları ise alımın askeri veya ticari olmasına göre “FMS Askeri” ve “FMS Sivil” olarak tanımlanmıştır.
Yönetim şekline göre FMS alımları ise, kapsamı önceden kalem bazında detaylandırılmış (Defined Order), maksadı belirli ancak kalem bazında detaylandırılamayan ve çıkacak ihtiyaca göre sipariş edilen (Blanket Order), idame-işletme desteği kapsamında ABD'de stok seviyesi oluşturmak üzere açılan Lojistik İkmal/Tedarik Anlaşması (Cooperative Logistics Supply Support Arrangement- CLSSA) şeklinde sınıflandırılmaktadır. Bununla birlikte kullanılan işletim yazılımına (STARS, MISIL, DAMES, SAMIS, vb.), ABD içi yöneticisine (NAVSEA, NAVSUP, SPAWAR, DLA, vb.), kapsamına (eğitim, onarım, teknik destek vb.), ve sistem paylaşım felsefesine (Cooperative Logistics Support Supply Arrangement- CLSSA) paralel olarak ortaya çıkan uygulamalar ilgili ABD resmi dokümanlarında tanımlanmış olup bu uygulama farklılıkları ve bunlar üzerinde ilgili
ABD makamlarınca yapılabilecek yenilemelere kullanıcı ülkelerin uyum göstermesi gerekmektedir. Alımın FMS kanalı ile yapılıp yapılmayacağı, yapılacaksa tedarik şeklinin belirlenmesi;
FMS’in, ABD Devlet kurumlarının mülkiyetindeki veya ABD Devletinin kontrolünü sürdürdüğü ve tedarik şeklini “sadece FMS” olarak tanımladığı her tür mal ve hizmetin temini için tek tedarik alternatif olması; ABD devlet organizasyonunun, kendi ihtiyaçlarının karşılanması maksadıyla yürüttüğü, cari veya belli dönemler için yaptığı genel tedarik anlaşmalarının maddi avantajlarından istifade maksadıyla FMS usulünün tercih edilebilir olması; FMS tedarik yönteminin tek alternatif olmadığı hallerde, çeşitli avantaj ve dezavantajlar değerlendirilerek tedarikin FMS kanalı kullanılarak yapılıp yapılmayacağına ilişkin değerlendirme ve faktörler göz önüne alınarak gerçekleştirilmektedir.
Bahsedilen bu avantaj ve dezavantajların değerlendirilmesinde ise; FMS yönteminin doğrudan veya dolaylı ilave masrafları; FMS yönteminde ABD kalite kontrol mekanizmasının geçerli olması; FMS Alım Dosyalarında doğrudan ABD hükümeti ile offset bağlantısının yapılamaması; tedarikin ABD tedarik kanun (FAR) ve yönetmeliklerine (DFARS) göre yapılacak olması, tedarik sürecine katılım veya izleme imkanının sınırlı olması; ABD’nin sınırlı süre için verdiği hibe kaynağın bu süre zarfında kullanılma zorunluluğunun bulunması; MTCR (Missile Technology Control Regime), ATM (Anti-Tamper Measures) kıstası, FMS Alım Sözleşmelerinde (LOA) standart terim ve şartların yer alması ve kabul edilmesi zorunluluğu, uyuşmazlıklarda nihai kararın ABD makamları tarafından verilmesi; EUM (End-use Monitoring) uygulaması; üçüncü tarafa transfer için ABD'den onay alınma zorunluluğu; WWRS (Worldwide Warehouse Redistribution System-Dünya Çapında Depo Yeniden Dağıtım Sistemi) kullanımı ile kullanım yeri kalmayan malzemelerin elden çıkartılabilmesi ve EUM uygulamasından istisna tutulması; stoklardan tahsis edilecek raf ömürlü malzemenin ömründen bir kısmını kaybetmiş olma olasılığı; bazı FMS alım dosyalarına ait fatura ve eklerinin (DD 645 Billing Statement and Delivery Listing) malzeme/hizmet detayını içermemesi; ABD stoklarında bulunan malzemenin kısa sürede sevk edilebilmesi; diğer FMS ülkelerinin ve ABD ihtiyaçlarının toplu tedarikinin yarattığı pazarlık gücü ve maddi avantajlardan faydalanabilme göz önüne alınmalıdır.
Tedarik makamına gönderilecek talep yazılarının FMS alım yönteminin kullanılma gerekçelerini kapsaması gerekmektedir. ABD tarafından hazırlanan ve ihtiyaç sahibi makam tarafından uygun görülen FMS Alım Dosyalarından (LOA – Teklif ve Kabul Mektupları/Letter of Offer and Acceptance); ana sistem, silâh, mühimmat, araç gereç tedarik ve modernizasyon projeleri için olanlar Milli Savunma Bakanlığı tarafından; yedek parça, işletme-bakım-onarım ve stok tamamlamaya yönelik alımlar için olanlar ile ana sistem, silâh, mühimmat, araç gereç tedarik ve modernizasyon alımlarında yetki devri yapılanlar kuvvet komutanlıklarınca imzalanmalıdır.
FMS alım dosyaları her yıl Milli Savunma Bakanlığı tarafından yayımlanan harcama yetkilerine uygun olarak belirlenen makam tarafından imzalanmalıdır. Kuvvet komutanlıkları ise her yıl belirlenen harcama yetkileri ve yetki sınırlarına aykırı olmamak üzere tüm FMS alım sözleşmelerinin belirli bir makam tarafından imzalanmasına yönelik düzenleme yapabilir. FMS alım dosyalarından bir nüshanın Genelkurmay Başkanlığı’na gönderilmesi gerekmektedir.
Milli Savunma Bakanlığı’nın tedarik sorumluluğunda bulunan FMS alımlarının, ilgili kuvvet komutanlığı tarafından yapılmasında fayda görülen durumlarda ilgili kuvvet komutanlığı tarafından konunun gerekçeleri ile birlikte Genelkurmay Başkanlığı’na talepte bulunulması gerekmektedir. Yapılan talebe ancak Genelkurmay Başkanlığı tarafından uygun görüş verilmesi halinde Milli Savunma Bakanı tarafından yetki devri verilebilir.
Kuvvet komutanlıklarının ihtiyacına istinaden Milli Savunma Bakanlığı tarafından FMS kanalı ile tedariki gerçekleştirilecek projeler için ise tercihen FMS Alım Bildirim Formu (ABF)’nun alınması ile birlikte Milli Savunma Bakanlığı ve ihtiyaç sahibi kuvvet komutanlığının ilgili personelinin katılımı ile bir tedarik koordinasyon toplantısı icra edilmektedir. Bu toplantıda projenin yürütülmesine esas olarak bir Proje Yönetim Grubu oluşturulması ihtiyacının olup/olmadığı değerlendirilmektedir. Proje Yönetim Grubu vasıtasıyla yönetilmesine karar verilen projeler için, ihtiyaç sahibi kuvvet komutanlığı tarafından yeterince uzman teknik personel tahsisi yapılmaktadır. FMS kanalıyla tedarik edilen sistem cihaz alımları ile modernizasyon projeleri kapsamında yedek parça ihtiyaçlarının öncelikle listelenmesi de ilgili proje yöneticisinden talep edilir. Bahse konu listenin temin edilebilmesi halinde ihtiyaç sahibi makam tedarike esas değerlendirme yapmalı ve alımına karar verilen malzemeler ABD yetkililerine bildirilmelidir.
FMS kredisi kaynaklı FMS tedarik projeleri kapsamında alınan malzemelerin sevkinde ABD bandıralı gemilerin kullanılması zorunluluğu bulunmaktadır. ABD yetkililerinin yazılı olurunun alınması halinde % 50 ABD bandıralı % 50 Türk bandıralı gemiler de kullanılabilmektedir. ABD yetkililerinin olurunun sadece Türk bandıralı gemileri kapsaması nedeniyle, eğer malzeme sevki Türk veya ABD gemisi ile yapılamıyor ise, sevkin başka bir ülke bandıralı gemi ile yapılması için ABD makamları ile yeniden koordine kurulması gerekmektedir. Tüm bu hususlar Milli Savunma Bakanlığı, Washington Silahlı Kuvvetler Ataşeliği (VSKA) ve sözleşmeli yükleme aracısı (freight forwarder-F/F) tarafından koordine yürütülmelidir.
%100 ABD bandıralı gemi kullanma zorunluluğunun % 50'ye kadar indirilmesine olanak sağlayan yazılı müsaadenin ABD DSCA (Defense Security Cooperation Agency)'dan alınması, alınan müsaadenin süresinin bitimi öncesi yenilenmesi Washington Silahlı Kuvvetler Ataşeliği (VSKA) tarafından yerine getirilmektedir. Yükleme aracısı ((freight forwarder-F/F) şirketinin bu kapsamda yaptığı sevkleri istenilen periyotlarda ABD Ulaştırma Bakanlığı Deniz İdaresi (MARAD)'ne rapor etmesinin sağlanması ve kontrol edilmesi gerekmektedir.
FMS kapsamında yapılan alımlarda gizlilik ve tedarik taahhütnamesi alınmamaktadır. FMS kapsamında tedarik edilecek ihtiyaçların fiyatları ABD FMS makamları tarafından belirlendiğinden ayrıca yaklaşık maliyet de belirlenmemekte ve fiyat üzerinde görüşme yapılmamaktadır. FMS’nin tedarik yöntemi olarak tercih edilip/edilmediği kararının verilmesi aşamasında erişime açık kaynaklarda mevcut ABD katalog tedarik bilgileri ile milli veya ticari tedarik alternatifler dikkate alınmalıdır. ABD’nin sözleşme yönetimi ve fiyatlandırma politikası nedeniyle, FMS kapsamında gerçekleştirilecek tedarik faaliyetlerindeki fiyatlar nihai fatura intikal eden kadar değişiklik gösterebilmektedir. Bu nedenle FMS alım dosyası kapsamında tedarik edilen bir malzeme/hizmet için 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununun istisnalar 3.b maddesi kapsamında çıkarılan Bakanlar Kurulu Kararı gereğince, fiyat farkı verilebileceğinin onay belgesinde belirtilmesi gerekmektedir.
İkili veya çok taraflı uluslararası anlaşmalar gereği FMS, NSPA, BAAINBw gibi organizasyon veya teşkilatlardan yapılan alımlar kapsamında tedarik edilen taşınır malların kayıt değeri ilgili yabancı ülke kurum/kuruluş ve birimler tarafından uygulanan muhasebe yönteminin gereği olarak nihai fatura veya fatura yerine geçen belge intikal edene kadar değişebilmektedir. Bu kapsamdaki taşınır malların teslim alındığında giriş işlemi yapılmasına esas kayıt değeri birim fiyat olarak malzeme ile birlikte teslim alınan faturada yer alan birim fiyat üzerinden taşınır işlem belgesi düzenlenmektedir.
Bunun mümkün olmaması halinde ise tedarikin yapıldığı yabancı ülke kurum veya kuruluş ve birimlerinin bilgi sistemlerinden alınacak raporlardaki faturalamaya esas birim fiyat kullanılmaktadır. Birim maliyet bedeli tespit edilemeyen ikili veya çok taraflı uluslararası anlaşmalar gereği FMS, NSPA, BAAINBw gibi organizasyon veya teşkilatlardan yapılan alımlar ile Milli Savunma Bakanlığı ve Savunma Sanayi Müsteşarlığı tarafından yürütülen projeler kapsamında teslim alınan taşınırlar iz bedeli üzerinden, projenin sona ermesiyle birim maliyet bedeli belirlenebilen gemi, denizaltı, uçak ve benzeri ana sistemlerin oluşması halinde ise bu taşınırlar maliyet bedeli ile kayıt altına alınmaktadır.
FMS Kanalıyla Milli Bütçe Alımları
Milli Savunma Bakanlığı bütçesinden, FMS usul ve yöntemleri kullanılarak ABD’den tedarik edilecek mal ve hizmet alımlarına ilişkin olarak, 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun istisnalar 3.b maddesi kapsamında çıkarılan 20 Nisan 2009 tarihli ve 2009/14973 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, 3833 sayılı “Türk Silâhlı Kuvvetleri Stratejik Hedef Planının Gerçekleştirilmesi Maksadıyla Gelecek Yıllara Sari Taahhüde Girişme Yetkisi Verilmesi Hakkında Kanun” ve özel kanunlar ile bu kanunlara göre çıkarılan veya çıkarılacak kararnameler ve yönetmelikler gereğince ödeme ve mahsup işlemleri gerçekleştirilmektedir.
Buna göre ihtiyaçların bütçelenmesine esas teşkil etmek üzere; FMS yöntemi kullanılarak ABD’den tedariki öngörülen malzeme ve hizmet ihtiyaçları kuvvet komutanlıklarınca tespit edilmektedir. Milli Savunma Bakanlığı tarafından gerçekleştirilecek projeler için kuvvet komutanlıklarınca FMS Alımı Bildirim Formu hazırlanmakta ve bu formlar ve Haziran ayı son haftasına kadar bilgi için Milli Savunma Bakanlığı’na gönderilmelidir. Genelkurmay Başkanlığı ise FMS Alım Bildirim Formunda bildirilen ihtiyaçların bütçe limitleri ve yılı dönemindeki OYTEP’e göre hazırlanıp hazırlanmadığını kontrol etmekle sorumludur. Genelkurmay Başkanlığı tarafından da uygun bulunduğu takdirde formlar onaylanarak Temmuz ayı sonuna kadar Milli Savunma Bakanlığı ve kuvvet komutanlıklarına gönderilmektedir.
Milli Savunma Bakanlığı bütçesinin kesinleşmesini takiben, bütçenin revize edilmesi gerektiği taktirde, Genelkurmay Başkanlığı tarafından revize bütçe direktifi yayımlanır. Revize bütçe direktifinde belirtilen hususlara göre ihtiyaçlar yeniden gözden geçirilir ve FMS Alımı Bildirim Formu, her bir proje için o yıl ödeme yapılabilecek kaynak miktarı bilgisi de eklenmek suretiyle, revize edilerek Aralık ayında Genelkurmay Başkanlığı’na gönderilir.
Savunma Sanayii Destekleme Fonuna (SSDF) kaynak aktarılarak milli bütçe kaynaklı FMS alımları yapılması yöntemine ise 1 Ocak 2003’den itibaren Genelkurmay Başkanlığı tarafından son verilmiştir. Bu tarihten sonra milli bütçeden ve 3212 sayılı kanun kapsamında Milli Savunma Bakanlığı Özel Ödenek tahsis edilen ödenekler kullanılarak gerçekleştirilecek FMS projelerinde kaynak planlaması için FMS Alım Dosyasına ilişkin ödeme planları dikkate alınmaktadır. Bu tarihten önce imzalanan FMS Alım Dosyaları ile ilgili ödenekler ise SSDF’ye aktarılmaya devam edilmekte ve Savunma Sanayii İcra Komitesi (SSİK) kararları gereği transfer edilen/edilecek kaynaklar ait oldukları projelerde kullanılmaktadır. Milli bütçeden ayrılan kaynakların SSDF’ye aktarılması suretiyle gerçekleştirilmiş FMS alımlarında, Türk Silahlı Kuvvetleri Stratejik Hedef Planın Gerçekleştirilmesi maksadıyla yapılacak harcamalar için verilen avans ve kredi işlemlerine ilişkin yönetmeliğin 8’inci maddesi ve 15 Haziran 1998 tarihli “MSY.:14-4 MSB Bütçesinden FMS Usulüne Göre Yapılacak Alımlara İlişkin Kaynak Kullanımı Uygulama Esasları Yönergesi” hükümleri uygulanmaktadır.
Bu yönergeye göre; FMS yöntemi ile yapılan alımlarda proje için ayrılan kaynak, İcra Komitesi kararına istinaden alınacak Milli Savunma Bakanı onayını takiben ilgili birim tarafından yapılan tahakkuk neticesinde Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM)’na aktarılacaktır. SSM’ye aktarılan kaynak, Washington Silahlı Kuvvetler Ataşeliği kanalı ile FMS Alım Dosyası ödemesi olarak kullanılacaktır.
FMS Alım Dosyasının Hazırlanması ve Yürürlüğe Girmesi
İhtiyaç duyulması halinde FMS yöntemi ile tedariki planlanan projelere ilişkin olarak, FMS Alım Dosyası öncesi ABD’den Savunma İşbirliği Ofisi Türkiye (ODC-T), aracılığı ile “Tahmini Fiyat ve Tedarik Edilebilirlik Bilgisi (Price and Availability – P&A)” talep edilebilmektedir. İstenilen tahmini fiyat bilgisinin gerçeğe yakın olarak alınabilmesi maksadıyla talebin mümkün olduğunca detaylandırılması önem arz etmektedir. Bununla birlitke düzenlenen istek mektubu, tedarik makamı tarafından Savunma İşbirliği Ofisi Türkiye (ODC-T)'ye veya doğrudan ilgili ABD Güvenlik Yardım Organizasyonuna gönderilmektedir. Ayrıca malzemelerin Türkiye'de sevk edileceği adres kodu (Mark For Code), MAPAC (Military Assistance Aprogram Adress Code)'ta kayıtlı kullanılması istenen FF (Freight Forwarder) kodu, Türkiye'de tedariki gerçekleştirecek teşkilat kodu bilgileri istek mektubuna esas bilgiler ile birlikte tedarik makamına gönderilmektedir.
ABD’den intikal eden FMS Alım Dosyaları ihtiyaç makamı tarafından incelenerek uygun olup olmadığı tedarik makamına bildirilir. Tedarik makamı da yıllık olarak Milli Savunma Bakanlığı tarafından yayımlanan harcama yetkileri paralelinde ilgili makamın onayına sunar.
FMS Alım Dosyasına ait değişiklikler (amendment) de aynı sürece tabidir. Düzeltmeler (modification) de incelenerek FMS Alım Dosyası değişikliği olarak kaydedilir, ilgili makamlara yazı ile bildirilir, varsa uyuşmazlık/itirazi hususlar ABD makamlarına iletilir.
FMS kanalıyla gerçekleştirilecek tedarik faaliyetleri için FMS alım dosyası (LOA) onayı öncesi FMS Alım Dosyası onay belgesi alınır. Ayrıca yapılan değişiklikler (amendment) ve sözleşme değerini artıran düzeltmeler (modification) için FMS alım dosyası değişiklik onay belgesi düzenlenir. Söz konusu belgeler yıllık olarak Milli Savunma Bakanlığı tarafından yayımlanan harcama yetkileri paralelinde ilgili makamın onayına sunulur.
FMS alım dosyalarında belirtilen bedeller tahminidir. FMS alım dosyası muhteviyatı mal ve hizmetin tahmini bedelinin yanı sıra alım dosyası hükümlerinin yerine getirilmesi ve takibi için ilgili ABD makamlarınca sarf edilecek hizmet ve ilave maliyetlerin tahmini bedellerini de içermektedir. ABD tedarik sisteminin kullandığı bazı FMS alım dosyası türlerinde alım dosyasının yürütülmesi süresince projenin ilerlemesine bağlı olarak veya FMS müşterisinin talebine istinaden güncellenmesi söz konusudur. Bu güncelleme işlemi FMS alım dosyası değişiklik veya düzeltme uygulanarak gerçekleştirilir.
Değişiklik (amendment) ile düzeltme (modification) arasındaki en önemli fark; FMS Alım Dosyası konusu malzeme veya hizmetlerin miktarında bir değişiklik anlamına gelen değişikliğin FMS müşterisi tarafından onayı gerekirken, sadece fiyat veya muhtelif sipariş yönetim farklılıkları içeren düzeltme ABD makamları tarafından tek taraflı olarak yürürlüğe konulması ve FMS müşterisinin onayına ihtiyaç duyulmamasıdır.
Bütçenin onaylanmasını müteakip, Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen ödenek serbest bırakılma oranları dahilinde, FMS alım dosyalarında belirtilen ödeme planına göre kaynak tahsisi yapılmaktadır. Ödeme ve mahsup işleminde kullanılmak üzere FMS alım dosyası ve ekleri (fatura vs.) bir adet asıl, bir adet onaylı suret ile birlikte ödeme ve mahsup işlemini yapan birime gönderilmektedir. FMS yöntemi ve uygulama usulleri kullanılarak gerçekleştirilecek alımlarda avans verilebilir veya mutemetler adına kredi açtırılabilir. Toplamı sözleşme bedelini geçmemek kaydıyla, aynı sözleşme için birden fazla avans verilebilmekte veya kredi açılabilmektedir. Açılan avans veya krediden Türk Silahlı Kuvvetleri Stratejik Hedef Planında yer alan aynı proje kapsamında olması kaydıyla birden fazla sözleşme için ödeme yapılabilmektedir. Projenin özelliğine istinaden aynı proje kodu altında verilecek avans ve kredi üzerinden birden fazla sözleşme için de ödeme yapılabilmektedir. Verilen avans veya açılan krediler, sözleşmelerin süreleri içinde, ilgili olduğu mali yıla bakılmaksızın kullanılabilir. Ancak uygulamada kaynağın hazineden mümkün olduğu kadar geç çıkmasının sağlanması esas alınmalı ve bir sonraki yıla ait Mart ayı ödemeleri, tahmini döviz kurları ile FMS sözleşmesi ödeme takvimleri de göz önünde bulundurulmalıdır.
Verilen avans veya kredi, FMS alım dosyası süresi içinde, ilgili olduğu mali yıla bakılmaksızın kullanılabilir. Her bir FMS alım dosyası için açılan tüm avans veya kredilerin mahsuba esas belgeler ile; Sözleşmenin başlangıcından ABD tarafınca nihai kapanış bildirimi gönderilinceye kadar olan süre zarfında kısmi olarak; ABD tarafından gönderilecek nihai kapanış bildiriminin alınmasını takip eden yılın sonuna kadar ise, icmal edilerek bir defada veya kısmi olarak temini sağlanır.
Kapanış aşamasına kadar FMS alım dosyalarında belirtilen birim fiyatlar, ödeme planları ve ödenecek tutarlar tahminidir. ABD Savunma Bakanlığınca üç ayda bir yayımlanan faturalarda (DD Form 645-Billing Statement), projenin yürütülebilmesi için daha önce gönderilen ödeneklerin tutarları, dönem içi toplam ve müteakip dönem tahmini ödenek ihtiyaçları belirtilmektedir.
FMS alım dosyalarına ait ödemelerin, ABD FMS makamlarından temin edilen periyodik harcama raporlarına, DD Form 645’teki müteakip dönem ödenek ihtiyaçlarına göre veya bu formda FMS alım dosyası hakkında herhangi bir bilgi bulunmuyorsa FMS alım dosyasının tahmini ödeme planında belirtilen tutara göre; ABD Savunma Bakanlığının ABD Merkez Bankası (Federal Reserve Bank) bünyesinde Türkiye adına açılmış ilgili hesaba ödeme yapılan FMS alım dosyası detayı ile birlikte aktarılması gerekmektedir. Bu işlem, doğrudan veya bu hesaba ödenmek üzere, projenin ihtiyaç makamı olan kuvvet komutanlığının Washington Silahlı Kuvvetler Ataşeliği’nde görevli ilgili kuvvet ikmal ataşesi ve/veya yardımcıları adına, her bir modernizasyon ve/veya idame-işletme projesi için imzalanan FMS alım dosyaları ödemelerinin yapılabilmesi maksadıyla açılacak avans/kredi hesaplarına gönderilmek suretiyle gerçekleştirilmektedir.
FMS alımları için açılan avans/krediler, yalnız ait olduğu proje kapsamında yer alan malzeme ve hizmet ihtiyaçları için imzalanan FMS alım dosyasının planlı ödemeleri için kullanabilmektedir. Ancak, açılmış olan FMS alım dosyasında birden fazla ekonomik kod kapsamında yer alan ihtiyaçların giderilmesi; ABD mevzuatı gereği ya da tedarikin en ekonomik şekilde gerçekleştirilmesi için zorunlu olduğunda, FMS alım dosyasının planlı ödemeleri ve ileride buna bağlı olarak gerçekleştirilecek mahsup işlemleri, alım dosyasının toplam bedelinin en büyük yüzdesini oluşturan proje ve/veya ekonomik koddan açılmış/açılacak kredilerden yapılır.
ABD Savunma Bakanlığı Finans ve Muhasebe Servisi (Defense Finance Accounting Service -DFAS) tarafından üç aylık dönemlerde (31 Mart, 30 Haziran, 30 Eylül ve 31 Aralık ) üretilen DD Form 645 (Billing Statement) ile sevkıyat listeleri (Delivery Listing) Milli Savunma Bakanlığı ve kuvvet komutanlıklarında belirtilen makamlara gönderilmelidir. Tedarik makamları tarafından FMS sözleşmelerinin kullanılabilir kaynak tutarları düzenli olarak takip edilmeli ve ilgili birimlerle paylaşılmalıdır. Ancak yapılan isteğe karşılık fiyat, miktar ve teslim süresi gibi ABD makamlarının ülke onayı istediği istekler ihtiyaç makamının teklifi ile "FMS sipariş onayı"nı onaylayan makam tarafından onaylanmakta veya iptal edilmektedir. Maksadı belirli ancak kalem bazında detaylandırılamayan malzeme/hizmet ihtiyaçlarının karşılanması maksadıyla kullanılan, FMS alım dosyası kapsamında, ABD tarafına iletilecek talepler ihale yetkilisi veya tayin edeceği yöneticisinin onayını müteakiben aktarılmalıdır.
Ödeme ve mahsup işlemlerine esas olmak üzere tedarik veya ihtiyaç makamları tarafından hazırlanan ataşe kredisi açılış onayı avans/kredi açılabilmesi amacıyla iki suret olarak tahakkuk birimine gönderilmelidir. Tahakkuk birimi tarafından yapılacak inceleme sonucunda, varsa eksik hususların tamamlanması maksadıyla tedarik birimine iade edilir. Belgelerin tamamlanmasını müteakip, tahakkuk birimi tarafından muhasebe işlem fişi düzenlenmektedir. Noksansız olarak muhasebe işlem fişi MTİY Bütçe Şubesi Müdürlüğünce veya ilgili birimince, harcama yetkilisine imzalatılmalı ve takiben bu belgeler ilgili saymanlık müdürlüğüne gönderilmelidir. İlgili saymanlık tarafından kesilen “Gönderme Emri” Merkez Bankası’na intikal ettirilmesini takiben Merkez Bankası gönderme emri karşılığı dövizi 3833 Sayılı kanun hükümleri gereğince öncelikle satın alır ve bildirilen avans/kredi hesabına aktarır. Ödemeler; ABD Savunma Bakanlığının üç ayda bir yayınladığı, ön ödeme ihtiyaçları ve tahmini maliyetleri de ihtiva eden, fatura icmali (DD Form 645) veya bu ödeme planının altında kalmak kaydıyla, FMS alım dosyaları kapsamındaki mal ve hizmet alımlarının ilerleme durumuna göre yapılmaktadır.
Faturalama işlemlerinde yapılacak değişikliklerin FMS slım dosyalarının kapatılması sırasında dikkate alınması gerekmektedir. Mahsuba esas belgeleri, FMS alım sözleşmesi ana onay belgesi ve varsa FMS alım sözleşmesi değişiklik onayları, FMS alım sözleşmesi (LOA) ve varsa FMS alım sözleşmesi değişiklikleri, nihai durum belgesi (Final Statement), faturalama raporu (Billing Statement) ve Sevk listesi (DD Form 645-Delivery Listing), açılan avans veya kredi karşılığında alınan döviz satım belgesi oluşturmaktadır. Artan avans/kredi olması halinde bu belgelere kaynağın hazineye iade edildiğine dair belge de ilave edilmektedir. Bu belgeler mahsubun yapılması için ilgili tedarik birimi tarafından tahakkuk birimine gönderilir. İlgili tahakkuk birimi tarafından yapılacak inceleme sonucunda varsa eksik ve hatalı belgelerin tamamlanması veya düzeltilmesi maksadıyla, gönderen tedarik birimine iade edilir. Belgelerin tamamlanmasına müteakip, tahakkuk birimi tarafından ödeme emri belgesi düzenlenir. Harcama yetkilisinin ödeme emri belgesini onaylamasını müteakip, mahsup işlemi dosyası ilgili saymanlık müdürlüğüne gönderilir. Mahsup evrakları arasında, yukarıda belirtilen evraklar haricinde belge aranmamaktadır. SSDF, TSF vb. bütçe dışı kaynaklardan yapılan ödemelere ilişkin mahsup işlemi yapılamamaktadır. Geri ödemeli FMS kredisi ile geri ödemesiz FMS kredisi kaynaklı FMS alım dosyalarına ilişkin olarak da mahsup işlemi yapılamamaktadır.
FMS Kanalıyla Yapılan Geri Ödemesiz FMS Kredisi Kaynaklı Ticari Alımlarda Takip Edilecek Esaslar
Normal şartlarda ticari alım sözleşmeleri, ABD Hükümeti'nin taraf olmadığı sözleşmelerdir. Ancak bu tip bir sözleşmede ABD tarafından tahsis edilen “Geri Ödemesiz FMS Kredisi”nin kaynak olarak kullanılmasının istendiği durumlarda ilk şart olarak her bir alımın Savunma Güvenlik İşbirliği Ajansı tarafından onaylanması gerekmektedir. Ancak ABD makamlarının gerekli şartların karşılanması durumunda dahi bu onayı verme zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu sözleşmelere taraf olan ana yüklenici ve alt yüklenicilerin ABD devlet ihalelerine girme şartlarını taşıyan ve Savunma Güvenlik İşbirliği Ajansına yapılan başvuru sırasında yasaklı olmayan ABD firma/firmaları olması gerekmektedir.
Ayrıca, ilk kıstas olarak NATO stok numarası olmayan standart dışı malzemelerin “Geri Ödemesiz FMS Kredisi” kaynaklı ticari alımlar kapsamında değerlendirilmesi gerektiği göz önünde bulundurulmalıdır. Ancak, NATO stok numarası bulunan bir malzeme de Savunma Güvenlik İşbirliği Ajansından ilaveten alınacak bir onay ile bu kapsamda tedarik edilebilir. “Geri Ödemesiz FMS Kredisi” kaynağının kullanılabilmesi maksadıyla Savunma Güvenlik İşbirliği Ajansına gönderilecek sözleşmelere, eğer kapsamında NATO Stok Numarasına sahip malzeme varsa, daha önce alınan istisna onayı da eklenmektedir.
ABD makamlarınca, bu kapsamda tedarik edilecek malzeme/hizmetler için ödenecek paranın tamamının ABD içinde kalması amaçlandığı için, herhangi bir şekilde doğrudan veya dolaylı olarak yabancı bir firmaya yapılacak ödemelerde “Geri Ödemesiz FMS Kredisi” kaynağının kullanılması kabul edilmemektedir. Bu nedenle önceden öngörülemeyen ve milli kaynağın kullanılması zorunluluğu ile karşılaşılabileceği de ayrıca göz önünde bulundurulmalıdır.
Temel olarak, toplam tutarı belirli bir miktar ABD Dolarının altında bulunan sözleşmeler için “Geri Ödemesiz FMS Kredisi” kaynak olarak kullanılamaz. Ayrıca bahse konu kaynağın kullanılacağı ticari sözleşmelerin yürütülmesi sırasında yapılacak tüm sözleşme değişikliklerinin de onay için Savunma Güvenlik İşbirliği Ajansına gönderilmesi gerekmektedir. Ayrıca mümkün olduğu kadar fazla ABD firması ile irtibat kurularak rekabetin sağlanması gerekmektedir. En düşük fiyat veren firmanın seçilmemesi durumunda bunun nedeni gerekli destekleyici bilgiler ile birlikte yazılı olarak ABD makamlarına bildirilmelidir.
Bazı durumlarda, ABD ilgili birimleri tarafından sözleşmeye taraf olan firmanın yeterliliğinin kontrol edilip uygun bulunduktan, “Geri Ödemesiz FMS Kredisi”nin kaynak olarak kullanılması onaylanabilmektedir. Sözleşme kapsamında firmaya yapılacak her türlü ödemeye karşılık gerekli teminatın alınması sorumluluğu bu kapsamda ülkemize verilmiş olup, bu tür alımlarda sözleşme toplam tutarının %15’ini geçmemek kaydıyla avans verilebilmektedir. Bu tür alımlarda milli kaynak kullanılmaması nedeniyle offset alınması da söz konusu değildir ve sözleşme kapsamında firmaya yapılan ödemelerden hangi nedenle olursa olsun (ceza vb.) geri dönecek ödemelerin tamamının ABD ilgili birimine aktarılması gerekmektedir. FMS kredisi kaynaklı FMS tedarik projeleri kapsamında alınan malzemelerin sevkinde ABD bandıralı gemilerin kullanılması zorunluluğunun bulunduğu da göz önünde bulundurulmalıdır. Bununla birlikte bu kaynak kullanılarak sigorta yaptırılması halinde ise bir ABD sigorta şirketi kullanılmalıdır.
