TR-TR 
EN-US 
İnsansız hava aracı (‘İHA’), en basit tanımıyla uçma kabiliyetine sahip uzaktan kumanda ile yönlendirilebilen yahut yüklü veriler sayesinde otonom olarak kendisini yönlendirebilen veya iki özelliği birlikte taşıyan pilotsuz hava aracıdır.[1] İHA’lar ilk olarak, 1916 yılında geliştirilmeye başlanmış ve günümüzde kazandığı kabiliyetler ile savunma sanayi başta olmak üzere kargo ve lojistik destek, yangın söndürme, tarımsal ilaçlama, keşif ve gözetleme, araştırma kurtarma çalışmaları, turizm ve hobi amaçlarıyla da kullanılmaktadır. İHA kullanımının artmasıyla birlikte, gerek iç hukuk gerekse de uluslararası hukuk alanında İHA’lar ile ilgili yeni hukuki düzenlemelerin yapılması da kaçınılmaz hal almıştır.
İHA’ların kullanımının artması getirdiği faydaların yanında sakıncalar da barındırmaktadır. Bu araçların hukuka aykırı kullanımından söz etmek için hiç şüphesiz ki yalnızca kullanım alanının değerlendirilmesi suretiyle kısıtlı bir yorum yapmak uygun olmayacaktır. Örneğin özel mülkiyete ait bir bina ya da arazi üzerinde bu araçların uçurulması özel hayatın gizliliğinin ihlal edilmesine yol açabileceği gibi, veri toplama faaliyetleri de hukuka uyarlılık göstermeyecek şekilde icra edilebilir.Öte yandan İHA’ların kullanılması suretiyle mal ve cana zarar verme suçlarının olasılığı da göz ardı edilmemelidir. Bu durum ve ihtimallere karşı birçok devlet insansız hava araçlarıyla ilgili düzenlemeler getirmiş olup devletlerin bu düzenlemeleri genel hatlarıyla birbirine benzemektedir.
Hangi devletler tarafından bu yasal düzenlemeler ele alınmıştır?
İHA teknolojisinin gelişiminde öncü konumunda olan ABD'de,11 Eylül saldırılarından sonra havacılık güvenliğinde radikal adımlar atıldı. 19 Kasım 2001'de ise Transportation Security Administration (Ulaşım Güvenlik Dairesi) kurulması ve2002 yılı Şubat ayından itibaren havalimanı güvenliğinin bu otorite tarafından yönetimsel olarak devralınmasını takiben özel sektör havalimanı güvenliğinden tamamen çekilmiştir. Bu kapsamda güvenlikçi anlayışa sahip ABD’nin, TSA ve Federal Havacılık İdaresi (FAA), ile sivil havacılık üzerine yaptığı ve yapmakta olduğu düzenlemeler İHA kullanımlarını da kapsar hale gelmiştir. Aralık 2015’te, FAA, 250 gram ile 25 kilogram arasında ağırlığa sahip tüm İHA’ların kayıt ettirilmesini zorunlu hale getirip, kayıt yaptırmayan kullanıcıların 27.500 Amerikan Doları para veya hapis cezasıyla cezalandırılacağına dair resmi basın bildirisini duyurmuştur.[2] Ayrıca kayıt altına alınacak İHA sertifikalarını da 3 yılda bir yenileme zorunluluğu getirerek İHA’lar üzerinde tam denetim şartlarını sağlamaya yönelik düzenlemeleri amaçlamıştır. İHA’ların 121.92 metreden (400 feet) daha yüksekten uçurulmasının yasak olduğu Amerika’da, havaalanları,ulusal parklarda, helikopter uçuş sahaları ve askeri bölgelerde İHA’ları uçurmak yasaktır. Ek olarak Amerikan Havacılık İdaresi insaların yoğun olarak bulunduğu stadyum üzerinde de İHA’ların uçuşunu yasaklamıştır.
Tüm bu düzenlemeler hiç şüphesiz ki İHA’ların gündelik hayatta kullanımından kaynaklanan bir takım olayların tecrübe edilmesi veya önlenmesi amacıyla getirilmiştir. Örneğin, 26 Temmuz 2015 tarihinde evinin bahçesi üzerinde uçan drone’u av tüfeğiyle vurarak düşüren bir adam hakkında ateşli silah kullanmak suçlamasıyla dava açılmış ve tutuklama kararı verilmiştir. Sanık savunmasında evinin bahçesinde güneşlenen kızını gözetlendiğini iddia etmiş olmasına rağmen tutuklama kararından kurtulamamış, yapılan yargılamada da mahkeme tarafından, mahremiyetin korunması amacıyla silahla düşürme fiilinin hukuka uygun olduğuna karar verilmiştir.
İngiltere’de ise İHAların 150 metreden daha yüksek irtifada uçurulması yasaktır. Buna ek olarak İHA’ların kişilere 50 metreden fazla yaklaşması yasal yaptırımlara tabiidir. Bunları aşan uçuşlar için ve ticari amaçlı uçuşlar için mutlaka İngiliz Sivil Havacılık Kurumu’ndan ( Civil Aviation Authority ) izin alınması gerekmekle, yine uçuşa yasak bölgeler, askeri alanlar vb. gibi alanlar ile uçak veya helikopterlerin çevresinde İHA kullanımı yasaktır. İngiltere’de yaşanan bir olayda futbol maçını İHA ile kaydeden ve yayınlayan bir kişi, hakkında açılan davada kendisi suçlu bulunmuş ve İHA’ların yayın hakları üzerinde tehdit olabileceği de ilk kez tartışılmaya başlanmıştır.İHA’ların mahremiyet alanına müdahalesine ilişkin tartışmaları alevlendiren, İngiltere’de yaşanılan bir başka olayda ise İngiltere’nin güneyindeki Dorset bölgesindeki ünlü Studland Plajı’nda 28 Temmuz 2015 tarihinde bir anda ortaya çıkan İHA ile bütün plajın görüntülerin kaydedilmiş ve bu olay İHA ve mahremiyet ilişkisinin farklı boyutlarda da tartışılması sonucunu doğurmuştur.
AB düzenlemeleri kapsamında Riga Deklarasyonu ile İHA’ların kullanımın yaygınlaşmasıyla birlikte, bu aygıtların kullanımında güvenlik ve mahremiyet ilkeleri arasında dengenin kurulması gerektiğinin altı çizilmektedir.
Fransa İHA’ları 7 farklı kategoriye ayırmış ve oldukça detaylı düzenlemeler getirmiştir. Buna göre Fransa’da özel izne tabi olmaksızın uçurulabilen İHA’ların 2 kg altında olması yasal gereklilik olarak belirlenmiştir.
Ülkemizdeki gelişmeler ve yasal düzenlemeler
İHA’ların teknolojik gelişmelere bağlı olarak kullanımının artmasıyla, bu araçların hukuka aykırı kullanımına karşın birçok devlette olduğu gibi ülkemizde de yasal düzenlemeler mevcuttur. Ülkemizde ilk insansız hava aracı olarak medyaya yansıyan olay, 2015 Mart ayında İstanbul Atatürk Havalimanı üzerinde İHA kullanımına ilişkin olmaklakaydettiği 12 dakikalık görüntüyü Youtube’da paylaşan bir kişi hakkında, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün (‘SHGM’) şikayeti üzerine TCK md. 179 ve 180’de yer alan trafik güvenliğini tehlikeye sokma suçu iddiasıyla dava açıldığı kayıtlara geçmiştir.[3]
Ülkemizde yaşanan diğer bir olay ise, İstanbul’da bir kız öğrenci yurdunda, öğrencilerden birine ait oda önünde çekim yapan İHA’nın, karşı bloktan fark edilmiş ve şikayet üzerine yakalanmış olmasına ilişkindir. Aynı türden bir olayın Erzurum’da da meydana gelmesi üzerine Erzurum Valiliği’nin 05.02.2016 tarih ve 17098547-13903-2016/168[4] sayılı kararında İHA’ların amacı dışında kullanıldığına vurgu yapılarak ”kamu güvenliğinin tam ve eksiksiz sağlanması” na yönelik olarak uçuşa yasak bölgeler ilan edildiği kayda geçmiştir.
Türkiye’de kayıtlı İHA ya da diğer adıyla İsayısı 24 bin 866'e, bu araçları kullananların sayısı ise 31 bin 194’e ulaştı.[5] Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) verilerine göre, İHA Sistemleri Talimatı'nın yayımlanmasının ardından, 23 Şubat 2016 itibarıyla İHA'ların kaydı için başvurular internet üzerinden alınmaya başlanmıştır.
SHGM 22.02.2016 tarihinde yayınladığı İnsansız Hava Aracı Sistemleri Talimatı (‘İHT’) ile insansız hava aracı kullanımını birçok konu başlığı altında düzenlemiştir.
Buna göre; talimat kapsamı dışında tutulan yani kayıt veya tescil edilmesi gerekmeyen 3 grup aşağıda sayılmıştır:
- Devlet insansız hava araçları,
- Yalnızca kapalı alanlardakullanılan İHA ve sistemleri
- Azami kalkış ağırlığı 500 gramın altındaolanlar,
İHT çerçevesinde, azami kalkış ağırlığı 500 gr ile 25 kg aralığında olan İHA’ların ve bunları kullanacak pilotların SHGM tarafından oluşturulan internet tabanlı kayıtsistemine kayıt edilmesi gerekmektedir. Azami kalkış ağırlığı 25 kg ile 150 kg aralığında ve 150 kg’dan fazla olan İHA’ların ise Türk hava araçları tesciline kayıt yaptırmaları gerekmektedir.
Ayrıca İHT uyarınca, belli koşullarda eğitim zorunluluğu mevcuttur. İHA’nın hobi veya sportif amaçlı kullanılması ve azami kalkış ağırlığının 25 kg’ın altında olması halinde ise, eğitim şartı aranmamaktadır.
Görüldüğü üzere İHA kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte oluşabilecek hukuki sorunlara karşı birçok devlet yukarıda ifade etmeye çalıştığımız gibi farklı perspektif ve gereklilikler kapsamında yasal düzenlemeler getirmek durumunda kalmıştır.Bu düzenlemeler kimi ülkelerde ‘sert’ olarak nitelendirilebilecek iken, kimi ülkelerde ise nispeten daha esnektir.Teknolojik kabiliyetlerin hızla evrildiği çağımızda, İHA’ların ambulans hizmetlerinden, ilaçlama hizmetlerine kadar birçok alan ve faaliyette kullanımın yaygınlaştığı düşünüldüğünde, hiç şüphesiz ki genel kabul görmüş anlamıyla güvenlik risklerine karşı gerekli önlemlerin yanı sıra özellikle ‘verinin elde edilmesi ve kullanılması’ kapsamında da çeşitli kaideler çerçevesinde tartışmaya açılması zaruridir.
